Werken aan toekomstgericht onderwijs vanuit klassieke filosofie
Hoe bereid je kinderen voor op een toekomst die niet bekend is? Hoe krijg je meer ondernemerschap en vorming in het onderwijs? Hoe voer je als schoolleider gesprekken over waarden en moraliteit en hoe ga je om met ethische dilemma’s, vernieuwingen en ‘infobesitas’? Deze vragen staan centraal in de nieuwe leergang ‘Bildung voor schoolleiders’, die het AVS Centrum Educatief Leiderschap samen met de Internationale School voor Wijsbegeerte organiseert. “Het wapent je tegen tunnelvisie.”
Met bildung wordt persoonlijke, maatschappelijke en culturele vorming bedoeld. Erno Eskens, programmamanager van de nieuwe leergang: “Het heeft een eeuwigheidswaarde, het is eigenlijk niets nieuws. Vaardigheden uit de 4e eeuw voor Christus zijn eigenlijk nog steeds relevant. Welke waarden moet een school uitdragen? Hoe stel je de waarheid vast? Wanneer handelt een school onethisch? Dit speelt vandaag de dag nog steeds een rol. De kern van het onderwijs is kinderen ergens toe vormen, zodat ze zich staande weten te houden in een veranderende wereld.” Eskens is filosoof, politicoloog en programmadirecteur van de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden. Hij wordt bijgestaan door zijn collega Dick Middelhoek, externe trainer, sociaal ondernemer en coach, die als moderator van de leergang is aangesteld. Samen met twaalf topdocenten die hun sporen verdiend hebben als filosoof, auteur, hoogleraar en/of jurist zorgen zij voor een leergang op hoog niveau. Middelhoek: “Met bildung help je kinderen met nadenken, goede gesprekken voeren, initiatieven nemen. Ze moeten later goed toegerust zijn in deze complexe wereld. Dit sluit ook aan bij de dialoog Onderwijs2032. Leraren zijn degenen die het over dienen te brengen, maar daarvoor is het belangrijk te beginnen bij schoolleiders. Eskens: “Het rendementsdenken neemt een belangrijke plaats in momenteel. Ook worden we overspoeld met informatie. Hoe verwerk je dat? Schoolleiders staan in het centrum van nieuwe ontwikkelingen, maar weten zij hoe daarmee om te gaan?”
Agoramodel
Via waarderend onderzoeken (appreciative inquiry) ontdekken deelnemers tijdens leergang wat ze eigenlijk allemaal al aan bildung doen. Het sokratisch gesprek is een democratische, argumentatieve dialoogvorm. Bij beide komt het zogenaamde Agoramodel aan de orde, dat is opgesteld door de onlangs overleden René Gude, ouddirecteur van de ISVW en voormalig Denker des Vaderlands. Dit model beschrijft de wereld in termen van soorten gebouwen die je in de oude tijd rondom de Agora (Griekse benaming voor marktplaats en stadscentrum, red.) vond: privé, privaat, publiek en politiek en daarnaast gebouwen voor religie, filosofie/wetenschap, sport en kunst. Eskens, die met Gude en anderen het model verder ontwikkelde: “Deze gebouwen bieden houvast voor iedereen die zich wil oriënteren in een snel veranderende wereld. Elk type gebouw (of ‘levenssfeer’) heeft een eigen normen- en waardenstelsel. Wat je thuis mag doen, doe je niet op het werk of in de kerk. Als je de normen en waarden van de verschillende sferen begrijpt, helpt dat je om je gemakkelijk door de wereld te bewegen en je niet te verschuilen in een of twee van deze gebouwen. Als je de agora nooit oversteekt, dreigt namelijk het risico van tunnelvisie. Bildung wapent je daartegen. Het is belangrijk om ook buiten het domein van de school te kijken.”
Denkfouten voorkomen
Het ontwikkelen van denkvaardigheden en gesprekstechnieken komt bij de diverse onderdelen van de leergang aan bod, zoals bij ‘waarheidsvinding’, ‘ethiek’, ‘filosoferen met collega’s en kinderen’ en ‘retorica’. Waarheidsvinding wordt gegeven door gastdocent Ton Derksen, hoogleraar wetenschapsfilosofie. Hij analyseerde diverse rechtszaken, waaronder die van verpleegster Lucia de B., waarbij hij denkfouten ontdekte bij de rechter. Zijn boek zorgde ervoor dat deze zaak werd herzien. Eskens: “Hij leert deelnemers hoe je tot een goed oordeel komt. Het is heel gebruikelijk dat je je snel een mening vormt over een gebeurtenis of persoon. Is daar genoeg bewijs voor of wordt je mening ontkracht?” Bij ethiek leren deelnemers om gesprekken over ethische dilemma’s in goede banen te leiden. Het gaat om het begrijpen waarom mensen bepaalde standpunten innemen. Het filosofische gesprek zorgt ervoor dat je meer betrokken raakt bij je werk en niet te snel conclusies trekt of de praktijk erbij haalt. Bij retorica gaat het onder andere over het overtuigen met taal.” Middelhoek: “Gesprekken aangaan over morele dilemma’s vereist moed.”
Actuele onderwijspraktijk
Hoewel de leergang een duidelijke filosofische insteek heeft, legt de moderator elke bijeenkomst de link met de actualiteit en de onderwijspraktijk. Hij verbindt ook de diverse onderwerpen met elkaar. Middelhoek: “Iedere bijeenkomst neem ik een dagelijks dilemma bij de kop en kies ik oefeningen die relevant zijn voor de onderwijspraktijk. De bedoeling is dat de deelnemers het geleerde meteen in een teamvergadering agenderen en opdrachten mee naar school nemen. Ook werken we met bring your own device (BYOD) om dingen op te zoeken. In feite is de leergang een spannende combinatie van filosofie en praktisch onderwijsdenken.” Eskens: “Deelnemers leren de waarden in een school goed verwoorden en weten dat er ook andere waarden zijn. Ze leren (ethische) standpunten herkennen en ermee omgaan, evenals omgaan met (technische) vernieuwingen en zich wapenen tegen tunnelvisie.” Het uiteindelijke doel van de leergang is dat kinderen beter voorbereid worden op een wereld die we niet kennen. Middelhoek: “Bij 21e eeuwse vaardigheden gaat het om goed kunnen nadenken, zelfstandig keuzes maken, initiatief nemen en moed en ondernemerschap tonen. Practice what you preach, zorg dat leerlingen de baas worden over hun eigen leven.”
Let op: Dit artikel is meer dan vijf jaar geleden gepubliceerd en bevat wellicht incorrecte, onvolledige of ongeldige informatie.
