‘Verzuimpreventie is veel meer dan medeleven tonen’
“Modern personeelsbeleid gericht op preventie en mobiliteit doet een beroep op andere kwaliteiten van de schoolleider, zoals afstand kunnen nemen”, zegt Levien Hamelink, bestuurder van Probaz, een stichting voor basisonderwijs in Zeeuws-Vlaanderen. De schoolleider is de spil bij het creëren van een klimaat waarin medewerkers uitkomen voor hun kwetsbaarheden.
Margriet Barendse, directeur van basisschool De Vlieger van ATO-scholenkring in Den Bosch, weet uit eigen ervaring hoe belangrijk het is dat medewerkers met een burn-out niet te snel starten met hun re-integratie. “Tien jaar geleden heb ik zelf een burn-out gehad. De aandacht vanuit de organisatie was erg gericht op wat voor mij het beste was: me de tijd geven. Dat heeft veel vertrouwen gegeven. Deze ervaring komt me goed van pas bij de begeleiding van zieke medewerkers. Ik weet precies wat medewerkers nodig hebben bij hun re-integratie.” Vanuit de gedachte dat werken bijdraagt aan herstel vindt binnen ATOscholenkring re-integratie veelvuldig plaats op een andere school binnen de onderwijsorganisatie. Met name als overbelasting een veroorzaker is van verzuim. Barendse begeleidt medewerkers die komen re-integreren op De Vlieger. “Een van de valkuilen van burn-out is dat je voor iedereen dienstbaar wilt zijn. Een succesvolle re-integratie is dan minder gegarandeerd als je dit op de eigen school doet. Ik heb zelf meegemaakt dat dit niet werkt. Kinderen, ouders en leerkrachten kennen je als directeur, het is voor hen lastig om te zien dat je op dat moment die rol niet hebt. Dat geldt ook voor leerkrachten. Op een andere plek zonder binding word je niet aangesproken: Wil je even invallen? Of juf, mag ik dit? In alle rust het werk weer opbouwen, zonder dat iemand je aanspreekt op de functie die je voor die tijd had, moet heel zorgvuldig gebeuren.”
Grenzen stellen
De schoolleider moet goed zicht hebben op de mogelijkheden en onmogelijkheden van de re-integrerende zieke medewerker en als casemanager op de hoogte zijn van de regelgeving rond ziekteverzuim, benadrukken bestuurders. Schoolleider Barendse: “Daarnaast is het belangrijk dat je ook echt de intentie hebt om tijd en aandacht te geven aan de zieke medewerker en duidelijk grenzen durft te stellen. Twee uur re-integreren per dag betekent niet een half uurtje langer blijven omdat het ‘toch wel gaat’.”
Enerzijds op de rem kunnen staan, anderzijds de medewerker zo snel mogelijk weer terug op school krijgen, zegt schooldirecteur Marja de Wever van De Parel in Terneuzen, onderdeel van Stichting Probaz. “Wij hebben een heel hoog ziekteverzuim dat nogal eens werkgerelateerd is. We zitten in een krimpgebied. Mensen die dertig jaar op eenzelfde plek hebben gewerkt, moeten opeens verkassen. Die plotselinge mobiliteit leidt er soms toe dat mensen vastlopen. Wij vinden het belangrijk dat mensen zo snel mogelijk weer terug op school komen voordat ze er als een berg tegenop gaan zien en het steeds moeilijker wordt om weer te beginnen. Voor re-integreren bestaat niet echt een vaste procedure. Dat kan beginnen met een kop koffie drinken, uitgroeien naar lesvoorbereidende taken en wordt opgetrokken in uren en taken tot iemand terug is naar zijn of haar eigen taak als groepsleerkracht. Daarover ben je veelvuldig in gesprek met elkaar en de Arboarts.” Onvermijdelijk is soms het ontslaggesprek. “Formeel doet de algemeen directeur dat, maar in de praktijk doe je dat toch samen. Zo’n gesprek is soms best lastig.”
‘Opschudmoment’
Bestuurder Levien Hamelink van Probaz zit naar eigen zeggen als werkgever van schoolleider De Wever redelijk dicht in de ziektedossiers. “In de gesprekken met de schooldirecteur praten we over hoe je concreet kunt handelen in een specifiek geval. Afhankelijk van de situatie kan ik me er wat meer mee bemoeien. Met name als het een zwaar traject lijkt te worden, waarbij terugkeer in de eigen functie niet wordt verwacht. Belangrijk aandachtspunt is om hier tijdig over in gesprek te gaan met de medewerker. Na een jaar laten we een objectief advies uitvoeren door een arbeidsdeskundige, het zogenoemde ‘opschudmoment’. Dit vraagt de nodige tact en wijsheid en is een proces van vallen en opstaan. Het vraagt andere kwaliteiten van de schoolleider: afstand kunnen nemen en het gesprek voeren vanuit een andere positie, niet als collega. Niet pamperen of het mooier maken dan het is. Dat is niet altijd makkelijk in het onderwijs, waar iedereen elkaar goed kent en je onderdeel bent van een team. In dat veranderingsproces zitten wij nu.”
Cultuuromslag
De aandacht voor het voorkomen van ziekteverzuim is de laatste jaren een belangrijk topic. Schoolleiders en bestuurders spreken van een cultuuromslag. De Wever: “Mensen komen vaak pas als het te laat is. De enige uitweg lijkt dan stoppen met werken of elders werken. Ik wil dat medewerkers eerder bij me komen en dat we als team signalen van elkaar oppakken en met elkaar praten over wanneer het niet goed gaat. Die openheid en dat vertrouwen moet ik creëren. Ook mobiliteit is een belangrijk onderwerp. We moeten af van de cultuur dat jouw plek op school voor eeuwig is.” De jaarlijkse gesprekkencyclus speelt binnen de onderwijsorganisaties een grote rol bij preventie. Barendse: “Voor mij staat daarbij centraal dat je de goede mensen op de goede plekken wil hebben.” De Wever: “Als schoolleider krijg je door deze vertrouwelijke gesprekken een duidelijk beeld van iemand. Het is een moment waarop je zaken kunt signaleren en kunt kijken naar oplossingen. De gesprekkencyclus houdt ook de medewerker zelf alert. Doe je wel genoeg om goed toegerust te zijn en te blijven?”
Die aandacht voor verzuimpreventie is nog niet voor iedere schoolleider vanzelfsprekend. De Wever: “We praten hierover met elkaar en de meesten doen dit al, maar die paar die het nog niet doen moeten zichzelf hierop trainen.” Schoolbesturen ondersteunen en faciliteren schoolleiders in hun nieuwe HR-taak. Hamelink: “In het verleden was een zieke leerkracht vooral een probleem voor de organisatie en vervanging regelen de acute zorg voor de directeur. Wij willen dat de schoolleider daarnaast veel sneller dan voorheen het gesprek aangaat met de zieke leerkracht over diens welbevinden. Waar liggen de oorzaken? Wat kan ik er als schoolleider aan doen? Dat gaat veel verder dan medeleven tonen. Veel schooldirecteuren zijn dit nog niet gewend. Binnenkort starten wij met het trainen van schooldirecteuren in hun nieuwe rol.”
Professionele beroepshouding
Ook het bestuur van Stichting Opmaat in Tilburg met achttien scholen in het primair onderwijs zette twee jaar geleden een koerswijziging in. Marius Liebregts, bestuursvoorzitter: “De rol van de schoolleider om medewerkers aan het werk te houden is bij ons een stuk actiever geworden. Directeuren moeten beter signalen leren herkennen die kunnen wijzen op aankomend verzuim. En is er eenmaal sprake van ziekte, dan hoort het bij goed en gezond werkgeverschap om actief de mogelijkheden te onderzoeken voor het in contact te blijven met het werk door het uitvoeren van andere taken. Bij onze directeuren zien we een grote diversiteit in hoe inspirerend zij medewerkers mee kunnen nemen in een professionele beroepshouding waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Dat betekent zorgdragen voor een open sfeer waarin medewerkers zich kwetsbaar durven opstellen en mensen het gesprek met elkaar aangaan over hun eigen mogelijkheden. Dat is nog niet op iedere werkplek zo, maar we zijn op de goede weg.”
Duurzame inzetbaarheid speelt een grote rol bij het gezond houden van medewerkers. Bij Stichting Opmaat kunnen medewerkers kiezen uit een groot aanbod: van yoga, bokstraining tot mindfulness. “We willen gelukkigere medewerkers die eigenaar zijn van hun eigen welbevinden en ziekteverzuim. Dat eigenaarschap willen we ook terugzien in de digitale gesprekkencyclus waarmee we in 2107 beginnen: de medewerker nodigt zijn leidinggevende uit voor een ontwikkelgesprek en niet andersom.”
Meer weten? Wie de exacte procedure en wetgeving rond ziekte en arbeidsongeschiktheid na wil lezen kan terecht op www.avs.nl/artikelen/procedureziekteenarbeids ongeschiktheidna1april2002
Subsidie verzuimaanpak
De subsidie Lerend werken van het Vervangingsfonds ondersteunt schoolleiders (po) in hun verdere professionalisering op het gebied van de verzuimaanpak op hun school. De subsidie voor het coaching on the job traject is beschikbaar tot en met augustus 2018. Meer informatie: www.avs.nl/artikelen/nieuwesubsidielerendwerkenvoorposchoolleiders
