Van potentie naar prestatie

Sturen op zelfwaardering, zelfwerkzaamheid en verantwoordelijkheid
From potential to performance, met zon ondertitel gaan de verwachtingen vanzelf omhoog en we staan dan ook vroeg in de ochtend klaar om samen met een aantal Engelse schoolleiders uit de regio Bradfort de training Investment in excellence te volgen. Onze facilitator is Sue Sayles van het Pacific Institute, iemand met praktijkervaring. Ze was zelf schooldirecteur en voorzitter van de Engelse schoolleidersvereniging. Dat zit dus wel goed. De groep Engelse schoolleiders ontvangt ons met open armen en wil graag van alles en nog wat weten over de Nederlandse situatie. Wat hen meteen al een beetje jaloers maakt is de vrijheid die de Nederlandse schoolleider heeft bij het vormgeven van het onderwijs en het personeelsbeleid. De mate waarin wij het toezicht in Nederland hebben geregeld, is natuurlijk ook onderwerp van gesprek. OFSTED is een beroemd en berucht inspectieonderzoek in het Engelse onderwijs. Het verschilt van de Nederlandse situatie in die zin, dat er voorschriften zijn voor training/professionalisering van niet goed presterende leerkrachten. Het is dan ook verplicht om de trainingen te volgen, meestal bij het National College for School Leadership NCSL, zie verslag Kader Primair 10, juni 2005. Een ander groot verschil is dat wanneer de prestaties van leerlingen en leerkrachten niet verbeteren, het management vervangen kan worden. In een uiterste geval kan zelfs de school worden gesloten. In de Nederlandse situatie worden vooral adviezen gegeven en kan men besluiten tot een tweede onderzoek en een goed gesprek met het bevoegd gezag van de betreffende school. Maar dat alles op adviesbasis. Wat verder opvalt is dat de Engelse schoolleiders een soort vanzelfsprekendheid hebben in het gebruik van methoden voor onderzoek in de eigen school. Vergelijkend onderzoek en statistische gegevens om tot verbetering van het eigen onderwijs te komen, horen kennelijk tot het repertoire van een Engelse schoolleider en dat maakt óns eigenlijk weer een beetje jaloers.

Totaalaanbod
Een aanbod op maat voor alle betrokkenen bij een school, gebaseerd op dezelfde principes: het totale programma van The Pacific Institute, kent naast de training voor schoolleiders – en tevens de naam van het totaalprogramma – Investment in excellence ook trainingen voor leerkrachten, kinderen en ouders. Voor kinderen van 5 tot 13 jaar zijn er de deelprogrammas: It starts with me en Its up to me. Think & Steps is het deelprogramma voor ouders. Het Pacific Institute heeft een traditie van dertig jaar, waarin ze trainingen ontwikkelde die recht tot in het hart van een verandering en groei van mensen en organisaties gaan. Het instituut werkt in vijftig landen en behoort tot de top van instituten die organisaties en individuen helpt bij de verdere ontwikkeling van denkvaardigheden. Het totaalprogramma Investment in excellence wordt onderschreven door de National Association of Headteachers NAHT, de AVS van Engeland. Aanvankelijk werd het programma aangeboden om betere resultaten te krijgen bij een culturele verandering in organisaties. Door de jaren heen is de focus ook komen te liggen op culturele veranderingen in het onderwijs. Het Pacific Institute ondersteunt scholen bij het ontwikkelen van effectief partnerschap en meer inclusieve omgevingen: dat wil zeggen dat niet alleen de kinderen zelf, maar ook alles wat invloed heeft op het leren van de kinderen – de groep, ouders, school en directe omgeving – betrokken zijn bij het proces.

Denken in mogelijkheden
De start van Investment in excellence voor schoolleiders is een confrontatie met onze eigen blinde vlekken, onze vanzelfsprekende aannames, die het echt gebruik maken van ons potentieel belemmeren. Een eenvoudige opdracht als hoeveel F-jes zie je in deze zin confronteert je meteen met je gewoonte om snel, scannend en gericht op de inhoud te lezen en inderdaad: je ziet ze niet allemaal. En dat voor onderwijsmensen, die toch veel weten van lezen en zelf ook veel lezen, of misschien wel juist daarom. Het maakt ons alert en bereid om de eigen belemmeringen om ons totale denkvermogen te benutten, op te sporen en uit de weg te ruimen. Veel aandacht besteden we vervolgens aan verwachtingen. Verwachtingen van jezelf, of je iets wel of niet kunt, en verwachtingen van anderen, waar je rekening mee houdt. De boodschap is: make things happen, sta zelf aan het roer van de veranderingen, wacht niet af, maar wees pro-actief. De vraag wat nou eigenlijk de werkelijkheid is, de waarheid, komt regelmatig terug. Hoe vaak overkomt het je niet dat je in dezelfde vergadering bent geweest en toch een andere uitkomst hebt gehoord. Denk aan de beroemde plaatjes waarin twee werkelijkheden te zien zijn: een oude dame en jong meisje. Op verschillende manieren kijken en daarin wisselen van gezichtspunt is dan ook een veelvuldige en lastige opgave. Het accent ligt ook hier op de mogelijkheden, de droom die jij waar wilt maken. Bij Stephen Covey in de achtste eigenschap heet het dan: de innerlijke stem. Het appèl blijft de hele training door: denken in mogelijkheden en op zoek gaan naar feedback om je verder te helpen, om dingen in verschillende perspectieven te zien. En daarna misschien wel het belangrijkste: reflectie op je eigen functioneren. Niet een beetje terugkijken, maar kritisch over alle niveaus van je eigen handelen en denken nadenken. De eerste twee dagen van de training zijn vooral gericht op de persoon. Zes weken later, tijdens de afsluitende tweedaagse training gaan we dieper in op het organisatieniveau. Wat kun je als schoolleider doen om de verandering bij je leerkrachten te bewerkstelligen, om het leren van de kinderen op een hoger plan te brengen? En natuurlijk, hoe kun je met ouders in goed partnerschap werken aan een meer inclusieve manier van leren en je als school en als ouders ontwikkelen? Specifieke aandacht is er voor de cultuur van een organisatie en wat deze voor invloed heeft op de prestaties van het individu binnen die organisatie en van de organisatie als geheel. Het was fascinerend om cultuur eens als factor in economische prestaties te bezien.

Resultaten: feiten en cijfers
Natuurlijk zijn wij ook geïnteresseerd in de resultaten van een dergelijke training voor alle betrokkenen in de school. Werkt het nou echt zo goed en zou het ook iets zijn voor onze schoolleiders en onze scholen? Duidelijk is dat het voor alle scholen werkt, hoewel het Pacific Institute voornamelijk werkt voor scholen in achterstandsituaties. Een voorbeeld van een primary school in Somerset: Voor de start van het trainingsprogramma zijn kinderen gemeten op zelfwaardering. Onderzoeksgegevens wijzen uit dat na de training negentig procent van de deelnemers een normale of hoge zelfwaardering. Voor de training was dit 74 procent. Een goed resultaat, maar het wordt nog interessanter als je specifiek kijkt naar de groep met een hogere zelfwaardering. Voorafgaand aan de training was de score op hele hoge zelfwaardering nul. Na de training gaf 29 procent aan over een hele hoge zelfwaardering te beschikken en zestig procent over een hoge zelfwaardering dit was 26 procent. De Brownhills High School in Stroke on Trent verbeterde de resultaten van de leerlingen op wat wij zouden noemen de Cito score, van negen procent van het landelijk gemiddelde in 2001 naar 46 procent in 2003. En zo zijn er meer voorbeelden te geven. De resultaten zijn dus heel bemoedigend en een bewijs dat het helpt te werken aan themas als zelfwaardering, verantwoordelijkheid nemen en het stellen van doelen. Dit resultaat is te meer bemoedigend, omdat het ook hier gaat om een school in een achterstandsituatie, waar kinderen makkelijk kunnen gaan geloven dat wanneer je voor een dubbeltje geboren bent, nooit een kwartje wordt. Als jij als vijfjarige graag dokter wilt worden, maar oma, papa en de juf zeggen keer op keer dat jij gewoon gaat werken aan een productielijn – precies zoals papa, opa en je ooms – dan gaat de ambitie van deze vijfjarige vanzelf naar beneden en wordt dat ook daadwerkelijk het perspectief. De opdracht van onze scholen is dan ook de ambities, dromen van kinderen te respecteren en hen aan te sporen om te denken in mogelijkheden, in ambities. En vooral om met deze kinderen te zoeken naar wegen om die ambities waar te maken. Als je weet dat je een kwartje bent, zijn je mogelijkheden eigenlijk legio.

Ervaringen
Zelf zeggen de Engelse schoolleiders het volgende over de resultaten van de training:
o de werkrelatie tussen leerkrachten en leerlingen is verbeterd
o de leerkrachten hebben hogere verwachtingen van hun leerlingen
o de leerkrachten tonen meer vertrouwen en bereidheid in het nemen van verantwoordelijkheid
o het team dat het programma heeft afgerond heeft minder stress
o het zelfvertrouwen van het team in zijn geheel is toegenomen
o er is duidelijk meer energie en enthousiasme in het team
o het team is beter toegerust voor veranderingen en gaat meer positief en met ambitie om met nieuwe initiatieven
o schoolleiders en coördinatoren zijn meer relaxed en beter opgewassen tegen het omgaan met moeilijkheden tussen collegas
o leerlingengedrag is verbeterd in termen van aandacht en zorg voor elkaar
o de zelfwaardering van leerlingen is hoger geworden

Wij zijn enthousiast teruggekomen van deze training. De AVS gaat stappen ondernemen om dit programma ook voor het Nederlandse onderwijs toegankelijk te maken. Het zou een prachtig instrument kunnen zijn binnen de projecten op scholen die een kwaliteitsslag willen maken en betere leerresultaten voor de kinderen willen realiseren.