Hoewel de Staat van het Onderwijs uitgebreid ingaat op de stand van zaken rondom de huidige kwaliteit van het onderwijs, komt de informatie over (de rol van) schoolleiders er bekaaid vanaf. Wel wordt aangestipt dat het schoolleiderstekort procentueel groter is dan het lerarentekort. Ook lees je tussen de regels door wat de cruciale rol is van schoolleiders, maar jammer genoeg wordt dit weinig expliciet gemaakt.
Een robuuste basis, eerlijke kansen en goed toegeruste leraren: het vraagt iets van ons allemaal en werkt alleen als politiek, bestuur, schoolleiders en leraren het samen doen.” Deze quote uit de Staat van het Onderwijs 2023 is wat AVS betreft precies waar het om draait. Goed onderwijs maak je samen. AVS-voorzitter Karin Straus: “AVS vindt het jammer dat de Staat van het Onderwijs vooral over leraren gaat, terwijl kwaliteitsverbetering in het onderwijs juist een gezamenlijk vraagstuk is.”
Schoolleiders- en lerarentekort
Het schoolleiderstekort is verhoudingsgewijs groter dan het lerarentekort: voor het basisonderwijs, sbo en (v)so samen is het schoolleiderstekort 13,6 procent (1.120 fte). In het sbo is dit tekort het grootst: 18,4 procent. In het basisonderwijs is het tekort 13,5 procent en in het (v)so 11,8 procent. Het lerarentekort in het basisonderwijs is 9,2 procent (7.900 fte).
Op een groot deel van de scholen is het lerarentekort nijpend. Het gaat vaak om scholen met veel kwetsbare leerlingen die al een verhoogde kans hebben achterstanden op te lopen. Scholen nemen verscheidende maatregelen om het lerarentekort op te vangen. De focus ligt daarbij vaak op het acute probleem: het opvullen van de gaten in de formatie. Schoolleiders zien kansen, bijvoorbeeld om werken in het onderwijs aantrekkelijker te maken, maar ze maken zich ook zorgen over de werkdruk en de negatieve effecten daarvan op leerlingen. Volgens de schoolleiders op zestien bevraagde scholen is het belangrijk meer doelgroepen te enthousiasmeren voor het onderwijs. Ook kan volgens een deel de opleiding aantrekkelijker worden en beter aansluiten bij de praktijk. Er kan ook meer werk worden gemaakt van het verbeteren van het imago van het beroep en van behoud van personeel. Zaken waar ook AVS zich dagelijks hard voor maakt.
Straus: “In het hele onderwijs staat het personeelsvraagstuk zowel kwalitatief als kwantitatief onder druk. Het lerarentekort is inderdaad groot, maar het schoolleiderstekort is verhoudingsgewijs zelfs nog groter. Investeren in medewerkers – leraren, onderwijsondersteunend personeel én schoolleiders – in hun professionaliteit, in hun ondersteuning en in hun loopbaanontwikkeling, is dan ook cruciaal om mensen voor het onderwijs te interesseren, maar bovenal ook te behouden. Alleen zo werken we inderdaad gezamenlijk aan een robuuste basis, eerlijke kansen en goed toegeruste professionele medewerkers, in welke rol zij in het onderwijs dan ook actief zijn.”
De Staat meldt dat het verloop onder beginnende leraren groot is, wat een negatief effect heeft op het lerarentekort, en dat daarom een inductieprogramma belangrijk is. Wat AVS betreft is een begeleidingsprogramma voor startende schoolleiders echter net zo belangrijk en nodig.
Cruciale rol schoolleider
Ondanks dat de schoolleiders slechts af en toe genoemd worden lees je tussen de regels dat schoolleiders een belangrijke rol hebben in de zorg voor een positieve en veilige omgeving, een goed personeelsbeleid dat de professionele ontwikkeling van leraren centraal stelt, het verminderen van de werkdruk van leraren, het begeleiden van startende leraren en de kwaliteitszorg rondom het onderwijs in basisvaardigheden.
“De Staat geeft enkele duidelijke voorwaarden voor succes waarbij de schoolleider cruciaal is: het creëren van een professionele kwaliteitscultuur, het betrekken van leraren bij het bepalen van beleid, ambities en doelen om zo draagvlak en medeverantwoordelijkheid te realiseren, focus op basisvaardigheden, heldere kaders, vertrouwen en facilitering, het goede open kritische gesprek en het planmatig, doelgericht en cyclisch werken met gebruik van data, kennisdeling en ondersteuning , collegiale consultatie, gerichte scholingen en studiedagen. Maar bijvoorbeeld ook het vormgeven van burgerschapsonderwijs en het zorgen voor een veilig schoolklimaat. Allemaal zaken die De Staat benoemt waarin juist de schoolleider het verschil maak,”, aldus Straus.
Samenspel bestuur en schoolleider
Tussen scholen zijn er verschillen in de mate waarin het bestuur invloed uitoefent op de schooldoelen. De meeste schoolleiders geven aan dat zij zelf hun ambities en doelen bepalen. Zij stellen het op prijs als het bestuur hierbij kaders en richtlijnen biedt en kritisch met hen reflecteert op hun ambities en doelen. Verder waarderen schoolleiders het als hun bestuur hen betrekt bij het bepalen van het bestuursbeleid voor taal en rekenen, bijvoorbeeld tijdens studiedagen en ontwikkelgroepen.
Professionalisering
De Staat noemt dat het van belang is dat besturen professionaliseringsbeleid centraal stellen en faciliteren en uitgaan van evidence-based aanpakken. Dit beleid moet aansluiten bij de leerbehoeften van de leraar. Wat AVS betreft geldt dit net zo voor de schoolleider, maar die wordt jammer genoeg niet genoemd! Daarom is het belangrijk dat AVS, samen met de VO-raad, de Staat van de Schoolleider 2023 uitgeeft. Daarin staan vier onderwerpen centraal: schoolleiderstekort, goede startersbegeleiding voor schoolleiders, professionalisering en samenspel schoolleiding en bestuur.
