Drie jaar na de invoering van de verplichte eindtoets in groep 8 wordt deze al weer aangepast. Zo moet een deel van de opgaven in alle toetsen van de verschillende aanbieders hetzelfde zijn en moeten ze hetzelfde type adviezen geven, waarin ook praktijkonderwijs is opgenomen. De Centrale Eindtoets is er vanaf dit jaar ook in een digitale adaptieve versie. Het nieuwe kabinet wil de uitslag weer vooraf mee laten wegen in het schooladvies.
Sinds drie jaar is de eindtoets in groep 8 verplicht. Scholen kunnen inmiddels kiezen uit zes aanbieders. 65 Procent werkt met de Centrale Eindtoets, die in opdracht van het overheidsorgaan College voor Toetsen en Examens (CvTE) door Cito wordt gemaakt. De IEP Eindtoets is met 24 procent afname vervolgens het populairst, gevolgd door ROUTE 8. Deze toetsen kwamen direct beschikbaar, scholen kunnen nu ook kiezen voor de toetsen Dia, Cesan en AMN (zie ook kader). Dat er zoveel keuze is, is een goede zaak, vinden alle aanbieders. “Het grote voordeel is dat elke school nu het instrument kan kiezen dat bij de eigen visie, werkwijze en doelgroep past”, legt Astrid Lubbers, directeur van A-VISION dat ROUTE 8 aanbiedt, uit. “Als je ziet hoe de afname van alternatieve toetsen stijgt, hebben scholen hier blijkbaar ook behoefte aan.”
ROUTE 8 is een digitale adaptieve toets waar twee tot drie uur voor staat. Na elke vraag wordt de moeilijkheid aangepast aan het niveau van de leerling. “Door vragen op maat aan te bieden, meet je wat kinderen wel weten in plaats van wat ze niet weten”, zegt Lubbers. “Leerlingen die wat meer moeite hebben met leren, komen hiermee beter tot hun recht. Maar ook de beter presterende leerlingen worden minder belast omdat ze niet onnodig veel makkelijke vragen hoeven te beantwoorden.”
De Centrale Eindtoets is er vanaf dit jaar ook in een digitale adaptieve versie. Deze toets wordt net als de papieren versie in drie ochtenden van twee uur afgenomen, maar de moeilijkheid van de opgaven wordt per cluster van vragen bepaald. Behalve meer op maat, is de digitale versie overzichtelijker voor de leerling, aldus Jacob Raap, manager primair onderwijs bij het CvTE, de overheidsorganisatie die deze toets aanbiedt. “Op papier staan meerdere opgaven per bladzijde, terwijl er digitaal steeds maar een wordt aangeboden. Omdat de vragen per moeilijkheidsniveau geclusterd zijn, kunnen leerlingen ook in de digitale versie een moeilijke vraag even overslaan en dan later terugbladeren.”
De IEP Eindtoets wordt door bureau ICE op papier aangeboden. Omdat de eindtoets een momentopname is, is het belangrijk dat de omstandigheden voor alle leerlingen gelijk zijn, meent Janneke Helsloot, productmanager primair onderwijs. Zo moeten er wel voldoende computers op een school zijn in geval van digitale afname, zodat alle leerlingen op hetzelfde moment de toets kunnen maken. “Scholen geven zelf echter nog de voorkeur aan het boekje, waar leerlingen gewoon de antwoorden in kunnen schrijven.”
Gezamenlijk anker
Keuze is prachtig, maar de eindtoetsen moeten uiteindelijk natuurlijk wel dezelfde adviezen opleveren. Dat bleek niet het geval. Uit een analyse van de toetsen van Cito, IEP en ROUTE 8, in opdracht van voormalig staatssecretaris Sander Dekker begin vorig jaar, bleek namelijk dat ROUTE 8 relatief lagere schooladviezen geeft dan de andere. De IEP Eindtoets komt juist tot iets hogere adviezen. Dat komt niet door de achtergrond van leerlingen maar door (normerings)-verschillen tussen de drie toetsen. Zo kunnen kinderen bij ROUTE 8 ook praktijkonderwijs geadviseerd krijgen, terwijl bij de andere twee toetsen vmbo-basis als laagste advies geldt. Alle toetsen moeten daarom vanaf nu hetzelfde type adviezen geven, waaronder de categorie ‘Praktijkonderwijs/vmbo-basis’. En om de vergelijkbaarheid te borgen, komt er vanaf dit jaar in alle eindtoetsen een zelfde set opgaven. Het CvTE zorgt voor dit ‘gezamenlijk anker’ dat toetsaanbieders in staat stelt hun eindtoets op een gelijke manier te normeren. Raap van het CvTE: “Scholen willen wat te kiezen hebben, maar je wilt ook dat leerlingen op dezelfde manier beoordeeld worden. Daar zit inderdaad spanning tussen. Toch blijft er genoeg te kiezen over; de toets kan zich bijvoorbeeld onderscheiden op lengte en soort vragen. Bovendien dient de toets ook andere doelen, zoals de schoolevaluatie, waardoor verscheidenheid wenselijk blijft.”
Hogere score
Sinds 2015 is het oordeel van de leerkracht over welk vervolgonderwijs bij een leerling past leidend en dient de eindtoets als een soort second opinion, waar alleen bij een hogere score het schooladvies nog kan veranderen. Het nieuwe kabinet wil de uitslag van de eindtoets weer laten meewegen in het schooladvies. Daarvoor moet de toets ofwel eerder worden gemaakt, of het advies van de leerkracht moet later komen. De inspectie constateerde namelijk dat leerkrachten de kinderen van laagopgeleide ouders vaker een lager advies geven en dit minder vaak bijstellen bij een hogere score op de eindtoets. Een deel van de scholen stelt het advies helemaal niet bij na een hogere score. “Drie jaar is relatief kort om te kijken of een aanpak echt werkt”, reageert Helsloot van bureau ICE. “In 2017 waren er al meer bijstellingen. Leerkrachten hebben tijd nodig, maar beseffen dat ze de uitslag niet zomaar naast zich neer kunnen leggen. Ook steeds meer ouders weten dat ze opnieuw aan tafel mogen als de score hoger is.”
Hoe dan ook vinden alle drie de aanbieders dat het advies van de leerkracht leidend moet blijven. De eindtoets toetst namelijk alleen taal en rekenen en de leerkracht heeft zicht op alle andere vaardigheden en capaciteiten die medebepalend zijn voor hoe een leerling zich in het vervolgonderwijs redt. Of zoals Helsloot benadrukt: “Wij komen met de camera en maken alleen een foto, terwijl een leerkracht de hele schoolcarrière op film heeft. Het zou ook jammer zijn als de druk om de toets goed te maken voor leerlingen weer zo hoog wordt als voorheen. Wij krijgen nu letterlijk terug hoe leuk ze de toets vonden. En dat is waar we het voor doen, want een gemotiveerde leerling laat zich beter zien dan een die onder druk staat.”
Zes eindtoetsen
Tussen 15 april en 15 mei is het weer zover: alle leerlingen in groep 8 maken een eindtoets. Scholen kunnen kiezen uit zes toetsen die door de minister zijn goedgekeurd:
• Centrale Eindtoets Cito in opdracht van het College voor Toetsen en Examens (zowel papier als digitaal adaptief / drie ochtenden van twee uur)
• ROUTE 8 van A-VISION (digitaal adaptief / een ochtend van maximaal drie uur)
• IEP Eindtoets van Bureau ICE (papier / twee ochtenden van twee uur)
• Dia-eindtoets van Diatoetsen (digitaal adaptief / een dagdeel of twee keer 1,5 uur)
• Cesan Eindtoets (papier / twee ochtenden)
• AMN Eindtoets (digitaal adaptief / twee ochtenden van maximaal vier uur)
Het ministerie legt vast wat er minimaal moet worden getoetst, maar de aanbieders mogen zelf beslissen hoe ze toetsen en wat ze daaraan toevoegen. De aanbieders zijn voor vier jaar toegelaten, maar elk jaar moet de inhoud van hun eindtoetsen worden goedgekeurd.
‘Met een paar uur klaar’
Marco Verbaas, directeur cbs Eben-Haëzer in Ossenzijl en Kindcentrum de Ark in Oldemarkt: “De Eben-Haëzer heeft veertig leerlingen en om die goed te bedienen zijn we vijf jaar geleden overgestapt op gepersonaliseerd leren. Elke leerling heeft zijn eigen laptop en werkt op zijn eigen niveau. De manier van adaptief toetsen van ROUTE 8 past daarbij. Het bevalt zo goed dat we ook op De Ark zijn overgestapt. Het grote voordeel is dat je met een paar uur klaar bent, dat geeft de kinderen veel rust. Qua uitslagen zie ik niet veel verschil met die van Cito.
De eindtoets analyseren we op waar we het onderwijs kunnen verbeteren. Gelukkig kijkt de inspectie vanuit het nieuwe toezichtkader nu ook veel meer naar de ontwikkeling die door leerlingen is gemaakt.
Dat we nu ROUTE 8 hebben, wil niet zeggen dat dat altijd zo blijft. Een school binnen ons bestuur werkt met AMN. Het is mooi dat we ervaringen kunnen vergelijken, zodat we elk jaar de keuze kunnen maken welke toets bij deze klas en school het best past.”
‘Wij wilden weleens iets anders proberen’
Maurice van Kouwen, directeur de Gooise Daltonschool in Hilversum (tot 1 januari 2018): “Ik vind het goed dat scholen nu zelf kunnen kiezen welke eindtoets zij willen afnemen. Na jaren Cito wilden wij weleens iets anders proberen. De IEP-toets sprak ons het meest aan, omdat deze aansluit bij onze methodetoetsen. Hierdoor kunnen de leerlingen op een vertrouwde manier de eindtoets maken. Daar komt bij dat de lay-out overzichtelijk is en opdrachten oplopen op in moeilijkheidsgraad. Bovendien heeft de IEP-toets ook open vragen. Leerlingen kunnen hierdoor goed laten zien wat ze kunnen en de resultaten zijn op deze manier betrouwbaarder.
Ik ben er geen voorstander van om de eindtoets weer eerder in het schooljaar te laten plaatsvinden. Het lijkt me niet de bedoeling dat het een soort basisschoolexamen wordt, waarvan de uitslag doorslaggevend is. De eindtoets is een momentopname en doet geen recht aan alle andere vaardigheden van leerlingen, zoals inzet en motivatie. Na acht jaar onderwijs beschikt de school over voldoende informatie om een goed advies te kunnen geven.”
