‘Schoolleiders moeten meer verleiden’
Organisaties die willen innoveren moeten optimaal gebruikmaken van de creativiteit van hun medewerkers. Dat stelt Jeff Gaspersz, spreker op het AVS congres in maart 2009, in zijn onlangs verschenen boek Nieuwe ideeën nieuwe kansen; bereik je doelen met creativiteit. Nieuwe ideeën zijn hard nodig om het succes of zelfs het voorbestaan van een organisatie te kunnen garanderen.Jeff Gaspersz is als hoogleraar innovatie verbonden aan de Business Universiteit Nyenrode en is daarnaast zelfstandig adviseur. Tijdens het interview met Kader Primair op kasteel Nyenrode bedient de kansdenkenspecialist zich veelvuldig van beelden en metaforen om zijn inzichten voor het voetlicht te brengen.Onlangs is alweer uw negende boek over kansdenken verschenen. Blijkbaar is dit onderwerp een gat in de markt?Op nationaal niveau is creativiteit keihard nodig om te kunnen wedijveren met een land als China, dat concurreert op basis van hoge kwaliteit én een lage prijs. Ook op organisatieniveau is creativiteit onmisbaar als het moeilijk wordt; als niet meer kan worden volstaan met standaardoplossingen. Ons complexe privéleven, waar we tegelijkertijd het maximale uit willen halen, vormt eveneens een uitdaging voor onze creativiteit. Zoals de Engelsen zeggen: Necessity is the mother of invention.Wat was voor uzelf de trigger om kansdenken tot speerpunt van uw activiteiten te maken?De sociaal-economische onderwerpen die ik doceerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de puur organisatorische innovatiethemas bij mijn latere advieswerk bij KPMG gaven mij niet de diepe energie waar ik naar zocht. Ik ontdekte dat ik intens geïnteresseerd ben in vernieuwing van de mens, de geest en van ons kijken naar de werkelijkheid. Vanuit deze bewustwording en vanuit zelfreflectie door mijzelf bijvoorbeeld af te vragen waar geniet ik nou het meeste van? kwam ik erachter waar mijn favoriete onderwerp lag.Wat is volgens u creativiteit?Creativiteit is de energie waarmee we mentaal scheppen. Alles wat is gecreëerd, zoals een boek, een muziekstuk of een idee voor verbetering, is eerst mentaal geschapen. Daarna is het fysiek tot stand gebracht. Dat mentale scheppingsvermogen kunnen we versterken. Zo komen we dus ook tot meer kansen in werk en leven.Creativiteit is volgens Gaspersz geen doel op zich, zoals bij veel kunstenaars. Creativiteit is vaak een middel om onze doelen slimmer of sneller te bereiken. Ontevredenheid met de huidige situatie is daarbij vaak een prikkel. Bij het zoeken naar andere wegen is onze creativiteit dan hard nodig. Volgens Gaspersz uit creativiteit zich niet alleen in anders denken, maar ook in anders kijken. Leerkrachten kunnen leerlingen daarin wezenlijk beïnvloeden. Om zijn bewering kracht bij te zetten laat hij een fragment uit de film Dead Poets Society zien, waarin literatuurdocent John Keating (gespeeld door Robin Williams) op een tafel springt en zijn klas uitnodigt hetzelfde te doen. Een halve meter hoger ziet het klaslokaal er heel anders uit, waarmee hij zijn leerlingen aanspoort in het leven altijd andere invalshoeken te verkennen.Wat is de grootste belemmering voor creatief denken?Al heel jong hebben we geleerd kennis te reproduceren. We drillen kinderen in het vinden van dat ene juiste antwoord op de vraag. Wat dan sterk afneemt, is het creatieve vermogen om meerdere oplossingen of antwoorden te bedenken. Creatieve vakken zoals tekenen en handvaardigheid zijn goed, maar daarnaast is creatief denken ook zeer van belang. Kinderen leren hun denken te verbreden en bijvoorbeeld problemen van meerdere kanten te bekijken. Of alternatieve oplossingen te bedenken voor hardnekkige vraagstukken. Ook oefenen ze zo in het reflecteren op hun eigen handelen. Op dit moment heb ik een boek in voorbereiding waarin de belangrijkste methoden voor creatief denken in het basisonderwijs worden uiteengezet. Maar ook scholen zelf moeten bereid zijn het experiment aan te gaan en dat zie ik nog te weinig gebeuren in Nederland.Waarom moet creatief denken volgens u worden opgenomen in het schoolcurriculum?Enkele jaren geleden heb ik Teleac voorgesteld een cursus creatief denken voor kinderen in het basisonderwijs te ontwikkelen. Maar dat paste niet in de doelstellingen van het ministerie van Onderwijs, waar zij zich aan moesten houden. In landen als Canada, Australië, China, Japan, Rusland, Italië, Engeland en Amerika is creatief denken als vak al op veel scholen ingevoerd. In Engeland bijvoorbeeld heeft creative thinking een prominente plaats in het National Curriculum gekregen. Als gevolg daarvan zijn de leerlingen op die scholen meer geïnteresseerd in het ontdekken van nieuwe dingen. Ze staan meer open voor nieuwe ideeën, zijn gemotiveerder en hebben meer zelfrespect.Gaspersz is van mening dat schoolleiders in Nederland creatief denken in de klas kunnen bevorderen door samen met de leerkracht te zoeken naar mogelijkheden om het in de bestaande lessen te integreren. Wanneer mindmapping als creatieve techniek wordt geïntroduceerd, kunnen leerlingen bij allerlei onderwerpen een eigen mindmap maken. Gedachten en aantekeningen worden op deze manier ruimtelijk weergegeven; dit versterkt het zien van samenhangen en nieuwe verbanden.Hoe kunnen schoolleiders probleemdenken omzetten in kansdenken?Vaak is probleemdenken bij medewerkers een onderdeel van de cultuur en vergt het leiderschap om die knop om te zetten. In Amsterdam introduceerde de gemeentesecretaris een vernieuwingsprogramma waar 80 procent van de ambtenaren tegen was. Hij zag dit niet als een bedreiging en verloor geen energie door ze mee te willen krijgen, maar ondersteunde degenen die wél kansen zagen. Successen van deze groep maakte hij zichtbaar in de organisatie. Daarmee verleidde hij steeds meer mensen om toch mee te doen. Door zijn leiderschap, of beter gezegd verleiderschap, kweekte hij steeds meer kansdenkers. Ook schoolleiders kunnen hun medewerkers verleiden. Als een leerkracht of een leerling over een probleem wil praten, kan een schoolleider vragen altijd zelf twee oplossingen mee te brengen. Het gaat om dit soort kleine stapjes. Jezelf vragen stellen is volgens u een goede manier om op zoek te gaan naar kansrijke ideeën. Wat is een belangrijke vraag die schoolleiders zichzelf kunnen stellen?Gaspersz brainstormt even hardop en komt dan met de volgende volzin: Schep ik vanuit mijn leiderschap een atmosfeer waarin leerkrachten met plezier kunnen werken en groeien, en voelen ze dat het betekenis heeft om op deze school te werken? Voor mij is de essentie van leiderschap een omgeving creëren waarin mensen hun talenten kunnen inzetten en blijven ontwikkelen. Daar is veel creativiteit voor nodig.Verder lezenHet meest recente boek van Jeff Gaspersz is voor iedereen die op zoek is naar creatieve ideeën om (ambitieuze) doelen te bereiken. Daarvoor is creativiteit hard nodig. Om slimmer te werken. Om de kans in veranderingen te zien en deze te grijpen. Om nieuwe activiteiten te ondernemen die energie en voldoening geven. Kortom, om tot kansrijke ideeën te komen. ISBN-13: 9789027465221 of ISBN10: 9027465223, Uitgeverij Spectrum, februari 2008 (1e druk)Op 20 maart 2009 tijden het AVS congres ‘Leiden met Lef’ geeft Jeff Gaspersz een presentatie over kansdenken vanuit het perspectief van de schoolleider. Aan de hand van fotos en beelden zal hij zijn toehoorders inspireren een kansgerichte organisatie te bouwen, waarin mensen hun passie, creativiteit en betrokkenheid richten op verbetering en vernieuwing. Meer informatie:www.kansdenken.nl
Let op: Dit artikel is meer dan vijf jaar geleden gepubliceerd en bevat wellicht incorrecte, onvolledige of ongeldige informatie.