Het onderwijs is van ‘iedereen’, dat idee zit een beetje ingebakken in Nederland. Iedereen praat overal over mee. Maar het probleem is: “Dan is het dus van niemand. Als iets van iedereen is, laten veel mensen hun eigen stuk los.” Volgens sociaal ondernemer en trainer groepsdynamica Annette Dölle moet dat veranderen. Een voorproefje van haar sessie tijdens het AVS-congres ‘Leiderschap in evenwicht’ op 16 maart aanstaande.
Dölles opdracht aan onderwijsmensen is dat zij hun professionele autonomie moeten pakken. “Of je nu conciërge, logopedist, bestuurder, ib’er, leraar of schoolleider bent: iedereen moet doen waar hij het beste in is. In het onderwijsveld wordt te veel gehandeld naar protocollen en processen, eerst toestemming vragen aan de ander voor er actie wordt ondernomen. Naar iedereen wordt geluisterd, we blijven lang praten met elkaar, maar er gebeurt heel weinig. Het moet draaien om het nemen van verantwoordelijkheid. Daarna moet je wel helder communiceren wat je hebt gedaan, maar er hoeft niet eerst de hele tijd overlegd te worden. Professionele autonomie kan zijn dat je een goed idee hebt en er vervolgens meteen mee aan de slag gaat.”
Ze wil zelfs nog wel een stapje verder gaan: “Professionele ongehoorzaamheid is nodig. Durven afwijken van de reguliere gang van zaken onder het mom: ik ben een professional, ik weet wat nodig is.” Als deze boodschap landt bij de AVS-congresgangers, zal Dölle tevreden zijn. De sociaal ondernemer vergelijkt het onderwijs met een voetbalteam, waarin als het goed gaat als een ieder zich gedraagt naar zijn rol, zijn eigen professionele autonomie. Iedereen is ‘een stukje eigenaar’ van het voetbalveld. “Een spits in het elftal doet iets anders dan een keeper. Als de keeper zich gaat gedragen als de middenvelder of de spits, raakt het team in de war. Pak je taak op!”
Beroepsgroep optillen
Ze spreekt bevlogen en kritisch over het onderwijsveld als een beroepstak in de maatschappij waar mensen zich ook ná werktijd nog leraar voelen en die zich daar naar gedragen. Een groep mensen die van nature niet snel zal staken, omdat zij net als mensen uit de zorg en van de politie zich identificeren met hun beroep. Dat maakt hen niet zo geschikt om het werk neer te leggen”, zegt Dölle. Een mooie prestatie van de actiegroep PO in Actie vindt ze dat het hen lukte om zoveel mensen (45.000) te organiseren via de Facebookpagina en dat zij daadwerkelijk gehoord worden. “Ze tillen de hele beroepsgroep op van mensen die jarenlang geen waardering kregen. Door sociale media zijn ze nu met elkaar verbonden, dat brengt alles in een versnelling. Als grote groepen mensen met elkaar tegelijkertijd iets gaan regelen, kunnen machthebbers daar niet meer omheen. Het principe van de grassroots-beweging.”
Regeldruk
Een onderwerp waar veel over wordt geklaagd in het onderwijs is de regeldruk. Het onderwijs zou ten onder gaan aan alle administratieve handelingen en bijbehorende regels. “Onderwijsmensen moeten dit thema op een andere manier tackelen”, vindt Dölle. “De regels die er zijn, zijn er meestal om ons te beschermen, niet om ons te beperken. We hebben de regels zelf gemaakt, we hebben ook de macht om ze te veranderen. Het onderwijsveld zou het inzicht moeten krijgen dat regels niet per definitie slecht zijn, maar dat we er anders tegenaan moeten kijken. Hebben ze nog zin? Wat is hun nut? Wij zijn regels als meubilair gaan beschouwen, als iets dat er altijd al stond en dat onveranderlijk is.”
Ze haalt de handreiking ‘Ruimte in regels’ aan, die onlangs is uitgegeven door het ministerie van OCW. “Daarin staat wat je níet hoeft te doen als school. Scholen denken dat ze regeldruk hebben, van alles moeten, maar dat is niet enkel de schuld van het ministerie of de politiek. Mensen checken niet wat echt moet gebeuren en wat optioneel is.” Haar advies: “Blijf vragen stellen, blijf nieuwsgierig en kijk wat noodzakelijk is om te doen en wat je kunt laten.”
Nooit af
Wat winnen we dan als de school ‘nooit af’ hoeft te zijn? “Dan moet je gaan genieten.” Eh, niks doen? Zo bedoelt Dölle het niet helemaal. “Natuurlijk, even achterover leunen en denken ‘hè lekker’, dat is prima. Scholen zijn heel vaak bezig met de waan van de dag. Er is geen ruimte voor nieuwe, creatieve ideeën. Als je geniet, komen er stofjes vrij in je brein waardoor je voor nieuwe projecten openstaat. Iets doen vanuit een positieve energie is heel anders dan vanuit vermoeidheid of druk. De beleving van werkdruk is heel negatief, als je het omkeert zou je het kunnen zien als de drive voelen om iets nieuws tot stand te brengen, creatiekracht.”
Schoolleiders zouden mentale ruimte bij hun team moeten creëren, zodat ze in openheid, nieuwsgierigheid en onbevangenheid kunnen leren en groeien. En er is nog een manier om de werkdruk die onderwijsmensen ervaren te verlichten: tools. Het verbaast de sociaal ondernemer dat er zoveel handige, digitale hulpmiddelen voor het onderwijs bestaan, waar niet massaal gebruik van wordt gemaakt. “Er zijn allerlei gratis tools die leraren en leidinggevenden werk uit handen nemen, maar omdat ze niet weten dat ze bestaan, worden ze niet gebruikt.” Zo is Mailchimp een tool waarbij je een format krijgt aangeleverd voor het maken van nieuwsbrieven, bijvoorbeeld aan ouders, leerlingen, het team. Of de tool Typeform, dat een format aanlevert dat iedereen kan gebruiken voor het inplannen van 10-minutengesprekken of voor wat elke ouder meeneemt voor het kerstdiner. Scheelt weer gedoe met het maken van eigen ophangbriefjes of ingewikkelde excel-sheets. Of neem open source, ook zo’n bron van onschatbare waarde. “Als een leraar iets maakt, bijvoorbeeld een werkblad, kan hij het delen met anderen op internet, en kunnen zij het weer gebruiken.” De Facebookgroepen van verschillende lesvakken als Nederlands, wiskunde, maar ook van thema’s als Kleuterwereld, bevatten zoveel informatie en voorbeelden. Die kunnen leraren er zo vanaf halen. Het grote voordeel is uiteraard dat zij niet zelf meer het wiel hoeven uit te vinden, zegt Dölle. “Twintigduizend mensen zijn lid geworden van de Facebookgroep Kleuterwereld, elke dag worden nieuwe ideeën gepost. Het kost nul euro en iedereen kan er gebruik van maken. Niemand die zegt dat je lid moeten worden, men doet het gewoon uit zichzelf en het wordt groot. Als je mensen vrij laat, zijn ze tot het onmogelijke in staat.”
Annette Dölle verzorgt de plenaire sessie ‘Nooit af in het onderwijs’ tijdens het AVS-congres op 16 maart 2018. Over wat we winnen als ontwikkeling, onderwijs en school nooit af hoeven te zijn. Verruim uw eigen blikveld en ontwikkel nieuwe ideeën over onderwijsorganisatie. Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2018
