Jaarrede van AVS voorzitter Ton Duif, uitgesproken tijdens het twaalfde AVS congres `Leiding geven met het oog op morgen´ op 23 maart 2007.
“Wie de laatste weken het nieuws heeft gevolgd, zal het zijn opgevallen hoeveel kritiek er op het primair onderwijs is geleverd. Het ging daarbij om te dikke kinderen, een stroom van negatieve verhalen over hoe we omgaan met de Cito-toets, zwakke Islamitische scholen, voorzitter Wientjes van VNO/NCW laat zich ongenuanceerd uit en roept dat het Nederlandse onderwijs in een slechte staat verkeert, we geven geen of gebrekkige seksuele voorlichting, et cetera. Elke onderzoeker wil scoren. Elk radio- of TV-station, maar ook de kranten moeten dagelijks gevuld worden met nieuws, zodat genuanceerde berichtgeving achterwege blijft. Nog erger is het dat er zelfs geen aandacht is voor rectifi caties of nuancering; de nieuwe hype is per slot van rekening al weer aan de gang.
Onvrede
Betekent dit dat alles wat onderzocht en beweerd wordt onjuist of onwaar is? Het is een signaal dat er veel onvrede bestaat over de ontwikkelingen in de hedendaagse maatschappij en onze bijdrage daarin. Dat er dingen moeten veranderen of verbeteren. Vandaar dat we tijdens dit congres vooral een oog willen laten vallen op de toekomst. Hoe ziet die er straks uit en wat wordt er van ons verwacht? En wat willen we zelf? Vast staat dat de centrale overheid niet in staat is de grote problemen op te lossen. Wijken verpauperen, kinderen verliezen kennis van en contact met hun natuurlijke leefomgeving, de straat is het toneel van drugshandel, criminaliteit en vervreemding. Het alcoholgebruik onder kinderen neemt dramatische vormen aan. Het kan niet anders, en de tekenen zijn er inmiddels, dat mensen en organisaties die belang hebben bij verbeteringen niet langer zullen wachten op maatregelen van de centrale overheid, maar zelf het heft in handen gaan nemen. Woningbouwcoöperaties weten maar al te goed bewust dat de waarde van het onroerend goed daalt als de wijk een negatieve uitstraling heeft. Dat daardoor een verdichting van de sociale problemen ontstaat, een wijk verzwart of door veel leegstand onleefbaar wordt. Justitie en politie kunnen de problemen niet alleen aan en komen al helemaal niet toe aan preventie. De jeugdzorg heeft de handen vol aan de sociale problematiek in de gezinnen, waarvan slechts een klein deel ons bereikt via schokkende verhalen in de media. De excessen van de laatste tijd zijn slechts een topje van de ijsberg. Er moet wat gebeuren. Daar waar lokale organisaties uit hun ivoren torens komen en de handen ineenslaan, worden de meeste successen behaald. Dit concentreert zich nu en ook straks rond de school in wijk of dorp. Vandaar de groei van de vele `brede scholen´. De opkomst van de prachtige `Brede Bossche school´ in de Graafse wijk in Den Bosch, maar ook de grootschalige renovatie van de woningen was een rechtstreeks gevolg van de explosie van de sociale problematiek in 2000, na de dood van Pierre Bouleij.
Ondernemen De uitdaging is om de drie werelden waarin kinderen opgroeien (school, straat en gezin) aan elkaar te verbinden. Scholen zullen zich meer gaan ontwikkelen tot educatieve/maatschappelijke ondernemingen en schoolleiders tot ondernemers, die zich bewust zijn van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. We kunnen niet anders. Want een kind dat zich niet veilig voelt, komt niet toe aan leren. Investeren in de kwaliteit van de school en haar omgeving heeft dan ook een maatschappelijke meerwaarde en biedt steun aan de kansen van kinderen.
Moet de school dat alles alleen bereiken? Nee, daarvoor gaan we samenwerken met de omgeving van de school en gebruik maken van onze krachtige en centrale positie in de opvoeding en opleiding van onze kinderen. Het creëren van een veilige schoolklimaat is één, het creëren van een optimale leefomgeving waarin de kinderen 24 uur lang kunnen rekenen op steun en begeleiding, waarin zij de kans krijgen op te groeien tot volwaardige medeburgers, is een ultieme uitdaging. Wij zijn bij uitstek de personen die dit kunnen bewerkstelligen. In het belang van de kinderen die aan ons zijn toevertrouwd. Maar daarvoor moet wel wat gebeuren. Daarvoor zijn nieuwe vaardigheden en competenties nodig. De Nederlandse Schoolleiders Academie (NSA) kan u daarbij ondersteunen, ik kom daar later op terug. De mantra dat al het geld naar het management gaat, door velen klakkeloos herhaald, gaat niet op voor onze sector: vier tot vijf procent overhead (zie onderzoek VOS/ABB over managementkosten). Naast professionele leerkrachten hebben we ook ondernemende professionals nodig in de schoolleiding. We zullen het zelf moeten doen, van de overheid valt slechts symptoombestrijding of gelegenheidswetgeving te verwachten. Ik heb geen verplichte kleutertoets nodig als we zelf het belang van een goede ketenbenadering onderkennen en dit organiseren. Ik heb geen verplichte Cito-toets nodig, als meetinstrument voor de opbrengst van het onderwijs, als we zelf het belang van een transparante kwaliteitsverantwoording onderkennen. Ik heb geen wet `Passend onderwijs´ nodig als we samen werken aan de ontwikkeling van individuele leerlijnen en het abjecte selectieproces in ons onderwijs een halt toe kunnen roepen. Ik heb geen nieuwe wet op het onderwijstoezicht nodig als wij ons verantwoorden naar de stakeholders, die belangen bij onze school hebben. Ik heb geen idioot lotingcircuit nodig als wij ons zelf bewust zijn van het feit dat segregatie wordt veroorzaakt door ons eigen denken en handelen en niet in het belang is van onze maatschappelijke opdracht en de ontwikkeling van onze kinderen.
Fundament
Ik heb wel een boodschap voor de heren en dames politici. Beseft u wel dat wij, het `funderend onderwijs´, het werkelijke fundament leggen voor onze maatschappij? Dat de relatief hoge score van Nederlandse kinderen in de Pisa-vergelijking een direct gevolg is van de inspanningen die wij leveren? Dat elk kind dat zijn of haar startkwalifi – catie voor de maatschappij mist een gigantische probleem voor de toekomst vormt? Daarom verdienen wij naast uw onvoorwaardelijke kritiek ook uw onvoorwaardelijke steun. De verkiezingsprogramma´s stonden er vol van. Er waren zelfs partijen die ons zonder blikken of blozen tien procent salaris beloofden als we maar op hen zouden stemmen. Hoe dom waren we toch om hen weer te geloven? De uitkomst is beschamend te noemen. Eén miljard extra voor onderwijs, waarvan als we niet opletten 400 miljoen wordt besteed aan inkomenspolitiek door het gratis maken van de schoolboeken in het VO. Na aftrek van ook ingeboekte bezuinigingen blijft er minder dan 500 miljoen over. Beseft u daarbij dat één procent salaris een beslag legt van 300 miljoen op de middelen? Er blijft dan niet veel over voor een massieve professionalisering van leerkrachten en schoolleiders. En we kunnen zo onze gebouwen niet moderniseren en aanpassen op nieuwe leer- en werkvormen! Het lijkt wel alsof we niet leren van het verleden. Onze Gouden Eeuw vervloog, omdat de toenmalige regenten slechts keken naar de rendementen op korte termijn en de investering in de Nederlandse vloot achterwege lieten. Het kostte ons niet alleen de oorlog met Engeland, maar ook het verlies van de hegemonie van onze handel. Ook nu weer zien we dezelfde houding, met dit verschil dat straks onze kinderen de rekening zullen betalen. De opkomst van economische reuzen als China, India en Brazilië moet ons niet alleen in woorden, maar vooral in daden inspireren om nu echt in onderwijs te investeren met geld, kennis en elan! Maar als de overheid achterblijft, laten we het dan maar gebeuren? Nee, we zullen het zelf gaan doen. Bestuurders, schoolleiders en leerkrachten op de barricade voor onze jeugd en onze toekomst! Niet meer lijdzaam toekijken en mopperen, maar aan de slag. Geen zesjes maar achten!
Verbonden
Daarom is het niet meer dan noodzakelijk dat we onze geschillen vergeten en intensief gaan samenwerken, scholen aan elkaar verbinden, kennis uitwisselen en samen werken aan onze maatschappelijke opdracht. Samen staan we sterk. Niet in verdeeldheid, maar in verbondenheid. In april 2005 heeft de AVS als eerste het belang van de vorming van één sectororganisatie voor het primair onderwijs bepleit. Niet als een klassiek netwerk van bestuurders, maar een organisatie waar bestuurders en directeuren gezamenlijk werken aan de realisatie van beter onderwijs voor onze kinderen. Een organisatie die erkent dat er diversiteit bestaat in onze sector, gelegen in levensbeschouwelijke richting maar ook in pedagogische concepten en in schaalgrootte. Een organisatie waarbij weliswaar schoolbesturen zich aansluiten, maar waarin schoolleiders het professionele, innovatieve debat zullen voeren en hier ook het meeste belang bij hebben. Een organisatie die zich verstaat met de scholen en de professionals. Het moet onze `POraad´ worden. Na drie jaar praten en overtuigen ben ik zelf erg blij dat op 14 maart 2007 de besturenorganisaties en de AVS een verklaring hebben uitgegeven dat op 5 april aanstaande de stap gezet gaat worden tot de oprichting van één sectororganisatie voor het primair onderwijs.
Ho ho, zult u zeggen, wat betekent dit dan voor onze AVS? Wel nu, we hebben u ook in 2005, 2006 en 2007 beloofd dat de AVS ervoor zal zorgen dat wat we nu doen ook voor de toekomst wordt gewaarborgd. Maar willen we dat doen, dan moeten ook wij ons oog op de toekomst richten en daarop inspelen. Nu verzorgt de AVS rechtpositionele belangenbehartiging voor de schoolleider als werknemer, onderhandelen wij over uw cao en hebben wij een helpdesk om uw werknemersvragen te beantwoorden. Dit zal zo blijven.
Daarnaast domineren wij het maatschappelijk debat over onderwijs en onderwijsinnovaties, we staan onze leden bij die onderwijsinhoudelijke vraagstukken willen oplossen, geven dienstverlening, doen aan opleiden en belangenbehartiging voor de sector. Al deze zaken zullen goed worden belegd, ook uw rol daarin. Dat zullen we bewaken. Maar twee kapiteins op de brug van het primair onderwijs gaat niet werken. Daarom zal de AVS ruimte moeten maken om het belang van schoolleiders – in hun rol die niet te maken heeft met de werknemersrol – in de nieuwe sectororganisatie onder te brengen. Wat blijft is een vakorganisatie die zich concentreert op collectieve en individuele belangenbehartiging voor schoolleiders en bovenschoolse directeuren. Deze `vakbond´ zal haar werk blijven voortzetten. We zijn over deze ontwikkelingen constant in gesprek met de AVS ledenraad, die ons met overtuiging ondersteunt.
Onderzoek
Dat de AVS uw persoonlijke belang als werknemer bewaakt, blijkt uit het feit dat wij de laatste maanden op twee manieren hebben onderzocht hoe u als schoolleider of bovenschools manager denkt over uw vak, uw competenties en uw beloning. We zijn met ruim 500 collega´s in gesprek geweest in het land en 2500 collega´s hebben hierover een enquête ingevuld (zie pagina 44). Conclusie? U bent zeer betrokken bij uw vak als schoolleider/manager in het primair onderwijs, u bent bezig met uw toekomst, maar u vindt ook dat uw beloning niet in verhouding staat tot uw inspanningen en verantwoordelijkheden. Slechts 13 procent is tevreden over deze balans. Een paar andere belangrijke resultaten zijn:
o Dat u veelal integraal schoolleider wenst te zijn, maar dat u veel last heeft van de papieren rompslomp en een overkill aan informatie;
o Naarmate de organisatiestructuur langer bestaat, blijkt dat de rolverdeling tussen schools en bovenschools beter uitkristalliseert en dat bovenschools als winst wordt ervaren;
o U realiseert zich goed dat u ondernemender wilt worden en nieuwe competenties nodig gaat hebben;
o Onderwijs in de toekomst zal breder worden ingevuld en u bent meestal bereid om vanuit het belang van de kinderen extra maatschappelijke rollen op u te nemen, maar wel op voorwaarde dat de randvoorwaarden daarbij zijn ingevuld;
o Een deel van u vindt ook andere contractsvormen dan een cao de moeite waard om te onderzoeken, en zou meer op prestatie beloond en beoordeeld willen worden. Dit stemt tot nadenken.
Verontrustend is dat ruim 60 procent van u wel eens nadenkt over een andere baan waarbij werkdruk (46 procent) en salaris (52 procent) een grote rol spelen. Om uw positie en uw verantwoordelijkheid in de huidige maatschappij gefundeerd onder de aandacht te brengen van politiek en beleidsmakers, zijn we inmiddels gestart met een zogenaamde benchmark, waarbij uw rol en uw verantwoordelijkheden in samenhang met uw salaris worden afgezet tegen vergelijkbare functies binnen en buiten het onderwijs.
Komend najaar zullen we daar uitgebreid op terugkomen. De voorlopige resultaten van beide onderzoeken en een voorschot op die benchmark, gemaakt door Alons & Partners, vindt u uitgebreid terug als document op de memory stick die u bij het verlaten van dit congres meekrijgt.
Geen eenheidsworst
Ik zei al: alle overige, onderwijsgerelateerde belangen van schoolleiders worden samengevoegd in de nieuwe sectororganisatie. Wat is dat nu eigenlijk, hoe moet ik me dit voorstellen? Is dat die eenheidsworst die de diversiteit van de sector bedreigt?
De nieuwe sectororganisatie bestuurt, coördineert en organiseert de scholen in het primair onderwijs zonder daarbij op de stoel van een individuele school of schoolbestuur te gaan zitten. Het gaat daarbij om enkele richtinggevende principes, die u ook in onze uitgangspunten kunt lezen. Primair gaat het om het belang van onze kinderen en de vraag of de wereld van morgen, waarin de leerling leeft en werkt, er ook beter van wordt. De sectororganisatie creëert eenheid als optelsom van gemeenschappelijke waarden, dus geen eenheidsworst maar ruimte voor verschillen.
De sectororganisatie ondersteunt de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de individuele scholen; zij zullen in de toekomst aanspreekbaar willen zijn op de kwaliteit van het werk en daarover naar elkaar en de maatschappij rekenschap willen afl eggen. We willen dus ook normatief zijn, zonder dit van bovenaf op te leggen.
Wat zou het een uitdaging zijn om gezamenlijk leerstandaarden te ontwikkelen op de hoofdgebieden lezen, rekenen taal en ict. Vakken waarvan kinderen voor hun toekomst zo afhankelijk zijn. Scholen, bestuurders en schoolleiders zijn dan aan zet, zoals we ook het kwalifi – catieprofi el van de NSA hebben ontwikkeld. De sectororganisatie bouwt bruggen tussen scholen en met de samenleving. Het gaat daarbij om kwaliteit en professionaliteit van bestuurders, schoolleiders en leerkrachten. Scholen werken daarbij vanuit een eigen profi el en in een lokale en regionale context, om zo hun maatschappelijke opdracht te realiseren. De sectororganisatie is daarbij verbindend en ondersteunend. In dit kader zou ik u nadrukkelijk willen vragen uw eigen overtuiging dat professionaliteit ertoe doet te onderbouwen door u aan te sluiten bij de NSA. U geeft daardoor blijk van het feit dat u op een professionele wijze meewerkt om de kwaliteit van het werk hoog te houden. Bij de start van het defi nitieve traject richting één sectororganisatie primair onderwijs ziet het ernaar uit dat de huidige besturenorganisaties zich herpositioneren en hun relatie tot de sectororganisatie gaan opbouwen. Daarbij zullen zij zich ontwikkelen tot profi elorganisaties, gericht op levensbeschouwing of op pedagogische concepten, en zullen zij ruimte maken voor een echte sectororganisatie en bestaande taken overdragen. Natuurlijk vergt dit een overgangsperiode, maar het is een onomkeerbaar proces, waar we als AVS ten behoeve van goed onderwijs van harte aan meewerken en zeer in geloven. En wellicht zien we elkaar hier volgend jaar weer in zulke groten getale, maar dan om de start van de sectororganisatie in te luiden.
Er is veel werk te doen, niet alleen in uw scholen maar ook op het sectorale niveau. Maar we zitten vol elan en energie. Wij maken immers het verschil. Zonder onze dagelijkse inzet kan het kabinet de ambitie voor de Nederlands toekomst bij het oud vuil zetten. Maar erger is dat zonder onze inzet en professionaliteit de toekomst voor onze kinderen en onszelf er duister uit gaat zien. Dát laten we niet gebeuren. Vandaag staan we stil bij uw leiderschap met het oog op morgen. Daar verwacht ik veel van, vooral voor de toekomst van onze kinderen.”