Innoveren kun je leren
Durf anders te denken
Marleen de Kleijn, Ilse Wielockx en Petra van Dam maken kans op de titel ‘Schoolleider van 2022’. Uiteraard zijn ze niet voor niets in de top3 beland. Deze directeuren zien in problemen kansen en spotten moeiteloos mogelijkheden tot verbetering. Buiten de kaders denken lijkt een koud kunstje voor dit drietal. Wat is het geheim van hun succes?
“Je doet dit vol overgave”
“Vijf jaar geleden kregen onze leerlingen nog frontaal onderwijs, met veel aandacht voor taal en rekenen. Daarmee deden we de kinderen tekort, vond ik. Er is zo veel meer,” blikt Marleen de Kleijn terug. De Kleijn, directeur van Startpunt International (een basisschool in de Haagse Schilderswijk), had al verschillende vernieuwingen doorgevoerd, toen het bestuur met de vraag kwam of de school met International Baccalaureate (IB)-onderwijs aan de slag wilde. Dit concept was wel ingevoerd op scholen met veel expat-kinderen, maar nog niet op een school met een populatie zoals die van ons. Ik was nieuwsgierig.”
Iedereen enhousiast
“We zijn in het onderwijs vaak het wiel aan het uitvinden, maar IB-onderwijs is een heel complete en bewezen effectieve methode. Ik ben er verliefd op geworden,” vat De Kleijn samen. Dat we sinds 2020 de eerste Nederlandstalige IB-school zijn, komt vooral door het sterke team: hoogopgeleide leerkrachten met een hart voor onderwijs en onze leerlingen. Een zesje is niet genoeg. Onze kinderen hebben het nodig dat we voor de tien gaan. Blijkbaar heb ik die urgentie goed over het voetlicht weten te brengen. Toen ik voorstelde om IB-onderwijs te gaan geven, was iedereen enthousiast. Leerkrachten waren moe van de methodeboekjes en stonden te springen om eigen, actueel onderwijs te ontwerpen. Als ze het niet gewild hadden, dan had ik iets anders bedacht. Het was een gezamenlijke beslissing. Je doet dit vol overgave, of je doet het niet.”
Prachtige diversiteit
Een goed team is belangrijk voor succes. “Wij werken met gedeeld leiderschap, waardoor verantwoordelijkheden op alle lagen liggen. Mijn team zegt: ‘je bent de directeur maar je bent niet de baas’.” Daarnaast heeft De Kleijn in de vijftien jaar dat ze op haar school werkt, altijd geïnvesteerd in ouderbetrokkenheid. “Dat betaalde zich uit toen ik IB wilde introduceren. Al begrepen veel ouders niet wat het inhield, er was vertrouwen in mij en het team. Ouders die het wél begrepen, waren heel trots. Inmiddels trekken we mensen van buiten de Schilderwijk aan, tot Rijswijk en het Westland aan toe. Daardoor ontstaat er een prachtige diversiteit, de school wordt een betere afspiegeling van de maatschappij.”
Een neusje voor subsidies
Wat De Kleijn bij het innoveren heeft geholpen, is haar neus voor subsidies. “Ik haalde bijvoorbeeld € 180.000 van Erasmus+ binnen. Daarmee konden we in het buitenland een training volgen en meelopen op een IB-school. Zo’n reis doet ook veel voor de teambuilding. Maar bovenal ben ik goed in het vieren van successen. Als er echt iets is neergezet, dan heb ik daar aandacht voor.” Een fijne werksfeer doet vervolgens de rest, aldus De Kleijn. “Het was een intensief traject, maar als iemand aangaf: ‘ik red het niet’, dan luisterde ik en zocht ik een oplossing. Ik behandel mensen zoals ikzelf behandeld wil worden en collega’s nemen dat over.”
“Succes boek je samen”
Basisschool Wereldwijs ligt onder de spreekwoordelijke rook van Eindhoven en dat is relevant voor het onderwijs, begint Ilse Wielockx, directeur van Basisschool Wereldwijs in Eersel. “Voor twintig procent van onze leerlingen is Nederlands hun tweede taal (NT2-kinderen). Er zitten veel kinderen tussen van expats. Ik vind het belangrijk dat we ons onderwijs continu afstemmen op de leerlingen én de wereld om ons heen. Dus sociaal, demografisch, maatschappelijk en politiek: al die ontwikkelingen houd ik in de gaten. Als Brainportschool richten we ons sterk op de omgeving. In de regio Eindhoven draait het om techniek, maar er dreigt een groot tekort aan techneuten. Met het Gouden Handjes-project dagen we leerlingen uit om te onderzoeken waar hun technische talenten liggen.”
Onrust in de klas
Nieuwe ideeën haalt Wielockx niet alleen uit haar directe omgeving, maar ook uit het buitenland. “Ik maakte eens een studiereis naar een school in Stockholm, waar gespecialiseerde medewerkers zich bezighouden met de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Wij hebben het geld niet om aparte experts in dienst te nemen, maar deze Zweedse manier van werken zette me wel aan het denken. Ik heb twee mensen uit mijn team die veel affiniteit met dit onderwerp hebben, zich hierin laten specialiseren. Als we nu te maken hebben met onrust in de klas of pesten op de speelplaats, hebben we een deskundige in het team die hiermee aan de slag kan en dat helpt. Ik ben sowieso erg van het professionaliseren,” zegt Wielockx. Eeuwig leren vanuit intrinsieke motivatie. Ik probeer daarin het goede voorbeeld te geven door mezelf te blijven ontwikkelen en moedig mijn team aan hetzelfde te doen. We gebruiken ons professionaliseringsbudget volledig waarvoor het bedoeld is. Daarbij kijk ik naar de affiniteit en talenten van mensen. Teamleden krijgen bovendien veel autonomie en vrijheid. Als eens iets niet lukt, wordt dat niet afgestraft en daarom voelt iedereen zich ook veilig.”
Trots dat het gelukt is
Slaat dan nooit eens de twijfel toe? “Jazeker wel. Soms denk ook ik: ‘oei, gaat het wel goed?’ Maar ik ben goed in omdenken. Als je het positieve benadrukt en mensen daarin meeneemt, creëer je draagvlak en beseft de ander ook dat bepaalde vernieuwingen nodig zijn. Onlangs zijn we met een portfolio voor de leerlingen gaan werken en daarbij wilden we graag de ouders betrekken. Toen kwam corona. Het bleek lastiger om met hen hierover fysiek in gesprek te gaan. Ouders zijn echter digitaal aangehaakt en konden zo steeds hun feedback geven. Dat werkte hartstikke goed, er ligt nu een mooi portfolio. Ik ben trots dat het gelukt is. Ouders zijn bij mij ook niet snel bang om input te leveren. Ik ga heel bewust het gesprek aan. Zo zit ik in de ondernemingsraad (OR), juist om ouders te vragen hoe zij de school ervaren. Zo boeken we samen succes.”
“Vernieuwen is geen trucje”
“Waar anderen vaak recht denken, een vast stramien volgen, denk ik meer zó.” Petra van Dam maakt een meanderend gebaar met haar handen. Ze is directeur van het Heer Bokel College, een Yulius-school voor voortgezet speciaal onderwijs (havo en onderbouw vwo). Veel leerlingen hebben autisme, een angststoornis of ADHD. “Buiten de kaders denken is vanzelfsprekend voor mij. Het zit in me. In mijn hoofd flitst het heen en weer, ik vang van alle kanten input op, die er vervolgens ook aan alle kanten uitkomt. Ik pik makkelijk signalen op van teamleden, leerlingen en ouders uit onze ouderklankbordgroep: zij komen met aanvullingen en suggesties waarmee ik door kan. Daarnaast lees ik veel op LinkedIn. Dan zie of hoor ik wat en denk: ‘hé, misschien kan ik dit ook doen.’ Ik kan niet in mijn eentje innovatief zijn en bedenk écht niet alles zelf. Dus eigenlijk moet mijn hele team genomineerd worden als Schoolleider van het Jaar. Zonder hen is geen vernieuwing mogelijk.” Zo zette Van Dam, op advies van haar team, praktische vaardigheden op het lesprogramma, die niet in het vaste havo-curriculum zitten. “In de onderbouw breken we nu de schooldag met kookles en verbouwen leerlingen zelf groente.”
Een paar mopperaars
Hoe krijgt ze iedereen mee als ze wat wil veranderen? “Als ik ergens heel enthousiast over ben, straal ik dat uit naar het team en de leerlingen, waardoor ook zij enthousiast worden. Natuurlijk zitten er altijd wel een paar mopperaars bij, maar die gaan uiteindelijk ook wel overstag. Daarnaast moet je de boodschap goed brengen. Veel schoolleiders communiceren in de wij-vorm, ook met ouders. Ik doe dat niet. Ik zeg: ‘ik wil dit en dat, en daarbij heb ik jullie hulp nodig.’ Ik merk dat mensen me daardoor vertrouwen en meedoen.”
Het stokpaardje van Van Dam is hybride onderwijs. Het Heer Bokel College doet een pilot waarbij leerlingen een dag per week online les mogen volgen. Die dag maakt een groot verschil voor hun welbevinden, vertelt Van Dam: “Veel leerlingen hebben snel last van overprikkeling. Tijdens die dag thuisonderwijs kunnen ze zich beter afsluiten en hoeven ze niet te reizen. Daardoor houden ze meer energie over.”
Hybride is de toekomst
Hybride les is ook voor reguliere scholen de toekomst, verwacht ze. “Daar zitten ook veel kinderen die extra hulp en ondersteuning nodig hebben, voor wie een wekelijks dagje online les heel fijn kan zijn.”
Klinkt logisch, maar je moet het maar doen. Heeft Van Dam nog tips voor collega-schoolleiders die wat innovatiever willen denken? “Ik wil van nature dóór, zoek altijd nieuwe dingen. Als je dat niet in je hebt, is het lastig om te vernieuwen. Je moet het voelen. Het is geen trucje.”
