‘Iedereen denkt mee vanuit zijn eigen werkveld’
Hoe vorm je een integraal kindcentrum? Welke partners ‘van buiten’ betrek je daarbij? In krimpregio Zeeuws-Vlaanderen hebben verschillende partijen het afgelopen jaar een stevige basis gelegd om verder te werken aan toekomstbestendige kindvoorzieningen met optimale ontwikkelkansen, die een belangrijke bijdrage leveren aan de leefwereld in deze regio. “We combineren het beste van verschillende werelden.”
De Zeeuws-Vlaamse besturen voor primair onderwijs, enkele organisaties voor kinderopvang en de onderwijswethouders van de gemeenten Terneuzen, Sluis en Hulst besloten in 2013 de handen ineen te slaan om samen te werken aan toekomstbestendige kindvoorzieningen. Dit alles onder regie van het provinciale project de Onderwijsautoriteit Zeeuws-Vlaanderen. Binnen de regio is al langere tijd sprake van krimp, die grote gevolgen heeft voor de leefbaarheid en het voorzieningenniveau in deze uitgestrekte en relatief dunbevolkte regio. In de periode 2004-2013 nam het aantal leerlingen in het Zeeuwse primair onderwijs af met 18,5 procent. In de periode 2013-2021 wordt een verdere afname verwacht van 25,3 procent1. Naast een dalend geboortecijfer is er in toenemende mate sprake van ‘weglek’ van kinderen naar België, omdat de kinderopvang daar goedkoper is en omdat kinderen daar vanaf 2,5 jaar naar school mogen. Een substantieel deel van deze kinderen keert later niet meer terug binnen het Zeeuws-Vlaamse basisonderwijs. De betrokken partijen zien de krimp niet alleen als een bedrijfseconomisch probleem, maar vooral als een uitdaging om de kwaliteit van onderwijs, opvang en voorzieningen voor zorg en welzijn te behouden, verbeteren en toekomstbestendig te maken. Eén van de onderdelen van het strategisch plan hiervoor is de vorming van integrale kindcentra (IKC’s). Om een bijdrage te leveren aan de integrale ontwikkeling van kinderen en een breed dienstenaanbod dat passend is bij de buurt, de leefomgeving van het kind.
Lerende aanpak
Samenwerken in een IKC vereist van alle betrokken partijen een andere mindset, vaardigheden en ander gedrag. In een IKC staat het kind centraal en niet de instituties zoals de school, opvang- of een welzijnsorganisatie, waaraan ouders en kinderen zich moeten conformeren. Om hierin de eerste stappen te zetten werd in Zeeuws-Vlaanderen gekozen voor de ‘lerende aanpak’, waarbij werd uitgegaan van veranderingen als betrokken mensen en organisaties zich samen verder ontwikkelen.
In opdracht van de samenwerkende besturen verzorgde de AVS in samenwerking met Leeuwendaal en S3 een ontwikkeltraject/leergang voor directeuren primair onderwijs en managers kinderopvang. Zestien directeuren en managers werden een jaar lang uitgedaagd om aan de slag te gaan met het vormgeven van een nieuwe kijk op de ontwikkeling van kinderen, de ontzorging van gezinnen en de civil society: de leefwereld van kinderen in dienst van opvoeding en ontwikkeling. Ieder IKC is weer anders: een op maat gevormd centrum passend bij de leefomgeving van de doelgroep. De leergang daagde uit om te denken buiten de huidige systeemgrenzen van onderwijs en opvang en over de eigen rol als leider, ondernemer en veranderaar in een IKC. Bezoeken aan IKC’s in onder meer Uden en Den Bosch, gastsprekers uit het veld en de wetenschap, en onderlinge gesprekken zorgden voor inspiratie. Voor Vera van Helleman, unit-manager bij Kinderopvang Zeeuws-Vlaanderen, was het belangrijk dat kinderopvang en basisonderwijs met elkaar in gesprek gingen en op voet van gelijkheid elkaars wereld verkenden. Chris Dingemanse, directeur van basisschool De Oude Vaart in Terneuzen, ervaart dat de gerichte samenwerking tot meer kracht leidt. De leergang ging bovendien ook over teamvorming, weerstand die je tegenkomt en persoonlijke ontwikkelingsplannen: wat betekent het om leider van een IKC te worden, en wil ik dat?
|
Gevolgen Staat de ontwikkeling van het kind daadwerkelijk centraal en wordt de organisatievorm structureel veranderd in een IKC, dan kan dat betekenen dat:
|
Samenwerken
Het is niet gebleven bij praten, zegt Dingemanse. “Waar ik nu sta, een jaar later, was ik niet geweest zonder deze leergang. Het onderwerp staat nu heel duidelijk op de agenda. In mijn eigen school, bij mijn bestuur, maar ook bij alle mogelijke partners. Onlangs hebben we een kick off gehad met alle betrokkenen: kinderopvang, buitenschoolse opvang, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en onderwijs. We gaan bij elkaar kijken: extern en intern. Want ook al zit de kinderopvang bij ons in hetzelfde gebouw, er zijn nog steeds leerkrachten die er nog nooit een voet hebben gezet. Nu gaan ze met een gerichte kijkopdracht bij elkaar op bezoek en met elkaar in gesprek.” Bij kind- en buurtcentrum De Kameleon brengen ze deze samenwerking al dagelijks in praktijk met een 3+-groep. Vijf dagdelen, tegen een gereduceerd tarief, komen kinderen van ongeveer 3,5 jaar bij elkaar onder leiding van zowel een leerkracht als een pedagogisch medewerker. Het bezoek aan het IKC De Wijde Wereld in Uden was een eyeopener voor kinderopvangmanager Van Helleman. De Wijde Wereld verzorgt een afwisselend aanbod van 7 uur ’s morgens tot 19 uur ’s avonds. Een afwisselend aanbod van informeel en formeel leren, met een goede combinatie van verschillende professionals en met oog voor talentontwikkeling. Van Helleman: “Dat is de basis waarop De Kameleon een sterke voorziening in de wijk wil neerzetten. Op de achtergrond zijn we nog wel twee organisaties, maar voor ouders is er maar één loket waarbij de schooldirecteur ook directeur van het IKC is. Hij wordt weliswaar intensief gevoed door de unitmanager kinderopvang. Samen zetten we het concept neer.” Onder het dak van Kindcentrum De Kameleon werken kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, basisschool, buurthuis en het CJG intensief samen om het kind ruimte te bieden en te laten groeien naar ‘wie het is’. Ook op andere scholen in Hulst, Sluis en Terneuzen wordt momenteel door verschillende kinderopvangorganisaties en schooldirecteuren gewerkt aan IKC-ontwikkeling. De directeuren en managers kinderopvang in Hulst en Terneuzen geven actief vorm aan hun rol in de civil society. Samen met partners als de GGD en de sociale wijkteams van de gemeenten zoeken zij naar oplossingen om gezinnen beter te ondersteunen bij opvoedingsvraagstukken en problemen.
De ultieme uitdaging voor de komende jaren is dit leren van en met elkaar vast te houden. Naast de school- en opvangorganisaties spelen de gemeenten een belangrijke rol in deze ontwikkeling. Die zetten ook in op een optimale ontwikkeling van het (jonge) kind door bijvoorbeeld middelen beschikbaar te stellen en te participeren vanuit zorg en welzijn. Alleen op die manier kunnen er sluitende arrangementen ontstaan binnen een IKC. Zoals dat gaat met grote veranderprocessen gaat ‘het oude systeem’ flink terugduwen als deze wordt ingedrukt. Goede intenties alleen zijn verre van voldoende om de uitdagingen aan te kunnen. Die weerstand kwam nadrukkelijk aan de orde tijdens de leergang. Schoolleider Dingemanse: “Daarom is het belangrijk dat alle betrokkenen zich eigenaar voelen van dit proces. Leraren, pedagogisch medewerkers, maar ook de sportschool met wie wij onlangs een convenant hebben afgesloten. En daarom is iedere school en ieder IKC ook weer anders.” Van Helleman: “Iedereen denkt mee vanuit zijn eigen werkveld. Zo kunnen we het beste van verschillende werelden combineren. En het is ook een kwestie van durven. Ondanks de belemmeringen die er zijn. We moeten ook van besturen en gemeenten besluiten vragen.” Dingemanse: “Besturen en kinderopvang willen investeren, de gemeente kan een ondersteunende rol spelen en subsidies bundelen en inzetten in een IKC. Want in de woorden van Luc Stevens: Eerst het kind dan de leerling.”
1 Bron: Samenwerkingsverband Passend Onderwijs Primair Onderwijs Zeeuws-Vlaanderen, cijfers d.d. 25 november 2013
Leergang directeur integraal kindcentrum (IKC)
Inmiddels is een tweede groep directeuren basisonderwijs en leidinggevenden vanuit de kinderopvang in Zeeuws Vlaanderen gestart met de leergang Directeur Integraal KindCentrum (IKC). Deze biedt onder andere theorie, verdieping en intervisie omtrent het sociale domein, de ontwikkeling van kinderen, het ontwerp van een IKC, regelgeving/beheer en exploitatie, en veranderkunde. Deelnemers bezoeken enkele IKC’s en maken een ondernemingsplan. De door het Schoolleidersregister PO gecertificeerde leergang, die 5 tweedaagsen en 2 eendaagsen omvat, is bedoeld voor leidinggevenden die werkzaam zijn in een onderwijs- en/ of kinderopvangorganisatie en de functie van directeur IKC ambiëren of daarin al werkzaam zijn. Startdata: 12 en 18 januari 2016. Meer informatie: www.avs.nl/cel/ikc en pagina 42 Tijdens het AVS-congres op 18 maart 2016 geeft onder andere Henk Derks een workshop (nr. 6) over IKC-directeur worden en deelt een directeur van een kindcentrum haar uitgesproken visie over het vormgeven en leiden van een IKC (workshop nr. 31). www.avs.nl/congres2016