17.03.14

Gedrag centraal op 19e AVS-congres

Op de laatste werkdag van een prachtige, vroege lenteweek is ook op het AVS-congres in Nieuwegein veel aandacht voor natuurlijke fenomenen. Met name apen doen het goed. Bioloog Patrick van Veen laat aan de hand van chimpanseegedrag zien hoe schoolleiders pestpatronen kunnen herkennen. Professor in de psychologie Mark van Vugt legt in een drukbezochte sessie uit dat de mens in leidinggeven juist van de aap verschilt door zijn empathische vermogens. En in zijn allerlaatste jaarrede als voorzitter van de AVS spreekt Ton Duif – door een van zijn toesprekers gekscherend ‘bokito’ genoemd – nogmaals uitdrukkelijk de noodzaak uit voor het terugleggen van het primaat voor onderwijs bij de scholen.

De bijzondere en drukbezochte negentiende editie van het AVS-congres draait voor een belangrijk deel om het afscheid van de markante oprichter en voorzitter van de Algemene Vereniging Schoolleiders. In krap twintig jaar tijd heeft Ton Duif de schoolleider op de (politieke) kaart gezet, laat oud-onderwijsminister en goede vriend Loek Hermans weten. Hermans prijst Duif verder als een man die zijn tijd ver vooruit is, die hard gestreden heeft voor de sterk veranderende en kwetsbare positie van de schooldirecteur en daadwerkelijk veel heeft bereikt. Wanneer Ton Rombouts, burgemeester van Duifs woonplaats Den Bosch, ten tonele verschijnt, gaan de vermoedens richting een onderscheiding. En jawel, de vertrekkend voorzitter mag zich voortaan Officier in de Orde van Oranje-Nassau noemen. Het maakt de doorgaans zo mondige Duif even stil en zichtbaar geëmotioneerd.

Eigenaar

Bij binnenkomst in het NBC in Nieuwegein schudt opvolgster Petra van Haren de congres-bezoekers hartelijk de hand. Aan het grote publiek stelt ze zich op het podium kort voor als een echte verenigingsvoorzitter – ‘jullie zijn niet alleen lid, maar ook eigenaar van de AVS’ – die rechtstreeks of via de ledenraad graag op de hoogte wordt gebracht van wat de leden van hun vereniging wensen en verwachten. Haar voorganger Ton Duif doet alvast een duit in het zakje door tijdens zijn jaarrede negen punten op te sommen die volgens hem hoog op de onderwijsagenda moeten blijven staan. Er klinken instemmende geluiden van schooldirecteuren in de zaal bij Duifs pleidooi om de school als meer dan een optelsom van cijfertjes en Citoscores te zien.

Loslaten

De schoolleiders reserveerden een dag uit hun doorgaans hectische onderwijsbestaan voor praktische workshops, inspirerende sessies en een bezoek aan de goedgevulde beursvloer. Cees Aandewiel uit Groningen laat weten waarom hij al zo’n tien jaar probeert elk AVS-congres bij te wonen. “Dit jaar speelde op school een hele legitieme reden om niet te gaan. Toch probeer ik dat dan los te laten. Het gevaar bestaat dat je anders niet aan je eigen professionalisering toekomt.” Marion van de Kamer staat bij de stand van Franklin Covey/CPS haar collega warm te maken voor één van de boeken van Stephen R. Covey. Zelf heeft ze alles al van hem en zijn adepten. “Ik ben al jaren echt fan, ja. Wist je dat er zelfs scholen zijn die volgens de Seven Habits werken?” Zijn kwadrant die ‘urgentie’ en ‘belangrijk’ van elkaar scheidt, gebruikt Van de Kamer nog steeds voor haar weekplanning. “Zelfs bij de opvoeding van mijn kinderen grijp ik soms terug op de zeven eigenschappen. Ze blijven me inspireren.”

Morele organisatie

Ook Marcel Hermens komt voor een ‘goeroe’, althans voor de kalme Nederlandse variant van iemand uit zijn onderwijsteam. “Een zeer belezen en bevlogen collega uit mijn team volgt de opleiding Pedagogisch tact bij Luc Stevens. Maar zijn gedachtengoed past ook in mijn straatje.” In zijn plenaire sessie kiest Stevens voor een eenvoudige vorm. Hij zegt de presentatie en filmpjes van bioloog Patrick van Veen, die pestproblematiek illustreren, te waarderen. Bovendien sluit hij zich aan bij de ‘deskundig en komisch’ inleider die niet pleit voor nieuwe systemen, regels of protocollen (rondom pesten), maar veel meer voor het observeren van gedrag. Stevens: “Het zijn de mensen waar je op moet letten. Een school is een pedagogische, morele organisatie die kinderen tot ontwikkeling brengt. Ik wil de schoolleider dichter bij de leerkracht brengen, zodat de leerkracht dichter bij de leerlingen komt.”
Stevens kiest er bewust voor geen powerpoint mee te laten draaien. De emeritus hoogleraar orthopedagogiek praat in een rustig tempo en laat af en toe stiltes vallen zodat het gezegde goed door kan dringen. “Ik heb niet zozeer iets uit leggen. Ik wil graag mijn gedachten met jullie (de schoolleiders, red.) delen, meer is het niet.” Dat zijn denkwijze aankomt, blijkt wel uit de diverse tweets naar aanleiding van Stevens optreden. @PaulVerrijdt: “Bij Luc Stevens. De school is een pedagogische gemeenschap waar kinderen moeten (mogen) presteren naar vermogen!”

Parallel

Toehoorder Marcel Hermens blijkt voor het eerst het AVS-congres te bezoeken. Hij is al dertig jaar werkzaam in het primair onderwijs en sinds drie jaar directeur van een eenpitter in Zeist: “Als ik de sprekers hoor over de lange loopbaan van Ton Duif bij de AVS, loopt dat parallel aan de thema’s die voor mij belangrijk zijn geweest.” Ict, professionalisering en de teamleider/directeur als aparte doelgroep met eigen belangen, zijn voorbeelden daarvan. “In de praktijk schuurt de positie van de schoolleider altijd een beetje tussen het team en het bestuur.”
Juist gespreid leiderschap – één van de drie inhoudelijke pijlers binnen het congresthema ‘Leiders voor de toekomst’ – biedt handvatten om als leidinggevende in het funderend onderwijs minder solitair te werk te gaan. Mark van Vugt, professor groeps- en organisatiepsychologie aan de Vrije Universiteit (VU), maakt in een heldere voordracht duidelijk dat gespreid leiderschap helemaal past bij het ‘nieuwe brein’. In tegenstelling tot het brein van verwante primaatsoorten, waar leiderschap vaak in dominantie tot uiting komt. “Eigenlijk zijn onze hersenen niet gemaakt voor macht, voor managers die zeggen wat we moeten doen, maar voor natuurlijk gezag. We accepteren leiding voor een bepaalde actie als we weten dat de kennis van die personen toegevoegde waarde heeft.” Een vorm van leiderschapsacceptatie die wellicht ook vertrekkend voorzitter Ton Duif maar liefst negentien jaar in positie heeft kunnen houden. 

#avscongres

Er werden op 14 maart veelvuldig tweets verstuurd met #avscongres, afkomstig van bezoekende schoolleiders, standhouders, workshopleiders, AVS’ers en genodigden voor de afscheidsreceptie van Ton Duif. Een korte greep:
‏@AnitadeVries73: “Vandaag met vijf collega-directeuren op stap. Met de trein naar Nieuwegein.”
@DeKringRijen: “Op AVS-congres stelt Patrick van Veen (Apemanagement) dat we meer weten van pestgedrag van apen dan van pestgedrag van kinderen. Leerzaam!”
@alklaver: “Luc Stevens uiterst kritisch over evidence based onderwijs. Het gaat om opvoeden!”
@gerardalofs: “Deelnemers bedankt voor de inbreng tijdens mijn workshop. Veel succes met het toepassen in de praktijk!”
‏@DeKringRijen: “Al weer een paar bekende gezichten op het AVS-congres gezien en gesproken. Interessante dag.”
@michelrog: “En nu afscheid nemen van de zojuist geridderde Ton Duif. Fijne oud-collega met groot hart voor onderwijs!”

Het AVS-congres 2014 werd mede mogelijk gemaakt door hoofdsponsoren: Driessen HRM, Van Beekveld & Terpstra, Lunchen op School (LoS), Leeuwendaal en ScholenDossier. En door: Wat werkt op school!, Onderwijs maak je samen, CBE, CPS, Penta Nova en Kennisnet.

Let op: Dit artikel is meer dan vijf jaar geleden gepubliceerd en bevat wellicht incorrecte, onvolledige of ongeldige informatie.