Eindverantwoordelijk management: Goed onderwijs, goed bestuur en intern toezicht
Intern toezichthouders dienen toe te zien op de verantwoording door bestuurders en daarbij de normen voor goed bestuur te hanteren
In de memorie van toelichting bij de wetswijziging `Goed onderwijs, goed bestuur´ staat onder andere te lezen dat de functionele scheiding tussen bestuur en intern toezicht als bekostigingsvoorwaarde wordt geïntroduceerd voor alle schoolbesturen in het basis-, (voortgezet) speciaal en voortgezet onderwijs (zie ook de rubriek Eindverantwoordelijk management in Kader Primair 8, april 2010). Welke instrumenten hebben bestuurders en intern toezichthouders tot hun beschikking, wat wordt verstaan onder wanbeheer en hoe zit het met de aansprakelijkheid van beide?
Tekst: Carine Hulscher-Slot
Binnen de nieuwe wettelijke voorschriften, waarvan de zorgplicht een belangrijk onderdeel vormt, moet een bevoegd gezag zorgen voor een goed functionerend kwaliteitssysteem en voor instrumenten voor het bestuur en het intern toezicht, om in te kunnen grijpen als dit nodig blijkt. Een systematische bewaking, beheersing en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs behoort tot de kerntaken van het bestuur en het intern toezicht. Intern toezichthouders zijn daarbij gehouden zich te laten informeren en daarbij te evalueren en monitoren. Uiteraard dienen intern toezichthouders toe te zien op de verantwoording door bestuurders en daarbij de normen voor goed bestuur te hanteren. En dat zij er daarbij op toezien dat zich geen wanbeheer voordoet, spreekt voor zich. Dit luistert des te nauwer, omdat het intern toezicht in andere sectoren de laatste tijd nog al eens in een kwaad daglicht is gesteld. Juist ook nu de discussie over de kosten voor overhead in het onderwijs nog steeds niet is beëindigd, doen er nog regelmatig indianenverhalen de ronde over exorbitante salarissen en vergoedingen voor bestuurders en toezichthouders, en over het handelen in het vermengen van belangen. Deze verhalen gaan weliswaar (nog) niet over het primair onderwijs, maar het is niet uitgesloten dat ze ook in deze sector de kop op zullen opsteken.
Wanbeheer
Zoals gezegd moeten toezichthouders er op toezien dat zich geen wanbeheer voordoet. In de geest van de wet `Goed onderwijs, goed bestuur´ wordt onder wanbeheer verstaan:
o Financieel wanbeleid;
o Ongerechtvaardigde verrijking, bewust of onbewust, van de rechtspersoon die de school in stand houdt, van zichzelf of van een derde;
o Onrechtmatig handelen: het in de hoedanigheid van bestuurder of toezichthouder handelen in strijd met wettelijke bepalingen of de kennelijke geest van wettelijke bepalingen, terwijl daarmee financieel voordeel voor de rechtspersoon, zichzelf of een derde wordt behaald;
o Het ernstig verwaarlozen van de zorg voor wat als redelijk en billijk wordt aangemerkt in de omgang met de betrokkenen in de schoolorganisatie. Het gaat daarbij om intimidatie of bedreiging van personeel, leerlingen of ouders door een bestuurder of toezichthouder.
De minister van OCW kan, op grond van de wetgeving, maatregelen en aanwijzingen geven als er sprake is van wanbeheer. Hierbij kan ook de vraag naar bestuurdersaansprakelijkheid om de hoek komen kijken.
Aansprakelijkheid
Als het bijvoorbeeld gaat om de interne aansprakelijkheid van bestuurders en intern toezichthouders, dan geldt dat deze functionarissen bij de vervulling van hun functie aan bepaalde normen moeten voldoen. Van aansprakelijkheid voor onbehoorlijk bestuur kan sprake zijn als de bestuurder, duidelijk en voor geen misverstand vatbaar, tekort is geschoten in de vervulling van de bestuurstaak en dit hem of haar te verwijten is. We spreken over aansprakelijkheid voor onbehoorlijk toezicht als de intern toezichthouder duidelijk en voor geen misverstand vatbaar tekort is geschoten in de vervulling van de toezichthoudende taak en dit hem of haar te verwijten is. Overigens is de hoofdregel dat de rechtspersoon aansprakelijk is en niet de bestuurder of intern toezichthouder. Slechts in uitzonderingsgevallen wordt een bestuurder of intern toezichthouder persoonlijk aansprakelijk gesteld. Deze uitzonderingssituaties komen in het onderwijs echter maar sporadisch voor. Het is dan wel belangrijk dat de organisatie volgens de normen van goed onderwijsbestuur functioneert.
Bij het schrijven van deze tekst is gebruik gemaakt van de `Toolkit Toezicht Onderwijs´ van het Nationaal Register Commissarissen en Toezichthouders, Den Haag, mei 2009.