19.05.18

Eigentijdse schoolleider denkt en handelt strategisch

“Dat de schoolleider de spil is tussen het schoolbestuur en de leraar zijn we een beetje vergeten”, zegt de voorzitter van de Onderwijsraad Henriëtte Maassen van den Brink. “De schoolleider heeft een cruciale rol in de kwaliteit van het onderwijs, maar komt soms niet verder dan de basiskwaliteit. Na de invoering van de lumpsum, na de decentralisatie van het onderwijs, is er weinig aandacht besteed aan de schoolleider.” Het advies van de raad gaat over hoe de rol van de schoolleider in het po, vo en mbo kan worden versterkt.
“Om schoolleiderschap te versterken is lef nodig”, zegt AVS-vicevoorzitter Ingrid Doornbos bij de presentatie van het rapport. “Lef van het ministerie om te investeren en positioneren, lef van schoolbesturen om ruimte te creëren en vertrouwen te geven, om schoolleiders aan te stellen die van buiten de sector komen, en lef van schoolleiders om te ondernemen.”
Er zijn veel kwaliteitsverschillen tussen schoolleiders. Het merendeel mist specifieke capaciteiten die nodig zijn om het onderwijs te verbeteren. Het handelingsvermogen is nog te beperkt. Dat is gebaat bij goede afstemming en samenwerking tussen schoolleiders en -bestuur. Daarom moet de schoolleider niet alleen uitvoerder van beleid zijn, maar betrokken worden bij de strategische onderwijsvisie, het personeelsbeleid en de manier waarop de organisatie als geheel zich ontwikkelt. Strategisch denken en handelen, wat vaak ontbreekt bij schoolleiders, moet verder worden ontwikkeld.
Het krijgen en benutten van beleidsruimte is ook een kwestie van een andere cultuur bij schoolleiders en -besturen, vindt AVS-voorzitter Petra van Haren. “Er zouden meer handelingsbrutale schoolleiders moeten zijn die een eigen beleid voeren en schoolbesturen die hen dat willen toevertrouwen. Met dat advies ben ik het eens.” In de Staat van het Onderwijs die onlangs uitkwam, wees de inspectie er al op dat de schoolleider de autonomie beter kan invullen. Voor een strategische rol zijn verdere professionalisering en een betere positionering van schoolleiders noodzakelijk. Van Haren: “Een goede strategische rol voor de schoolleider is uitermate belangrijk op alle niveaus: meepraten bij het bepalen van landelijk beleid en een formele rol bij het vormen van beleid binnen de schoolorganisatie.”
Schoolleiders moeten kunnen reflecteren op hun eigen handelen, zorgen voor een professionele cultuur, anticiperen op risico’s en dilemma’s, complexe problemen oplossen, strategisch omgaan met de omgeving en voor veranderprocessen gebruikmaken van in- en externe data. Deze strategische componenten van leiderschap leiden tot onderwijsverbetering en -innovatie.
Medezeggenschapsorganen van onderwijsinstellingen bieden schoolleiders doorgaans geen platform om daadwerkelijk invloed uit te oefenen op het strategisch beleid. Een schoolleider die gemandateerd is om overleg te voeren namens het bestuur, kan geen lid zijn van de medezeggenschapsraad.
 

Academische opleiding

Een van de adviezen van de Onderwijsraad is het schoolleiderschap te versterken vanuit een gemeenschappelijk beroepsbeeld (po, vo, mbo), dat bijdraagt bij aan een erkenning van de beroepsgroep en een stevigere positionering. “Dit moet niet onder de sectorraden vallen”, benadrukt de voorzitter van de Onderwijsraad. ”Schoolleiders kunnen beter zelf de regie nemen over hun eigen ontwikkeling en beroepspraktijk.”
Het schoolleiderstekort maakt leiderschapsontwikkeling urgenter. Kom tot een integraal systeem voor leiderschapsontwikkeling, adviseert de raad. Hogere eisen stellen aan de professionalisering van schoolleiders is noodzakelijk. De raad pleit dan ook voor een academische opleiding voor schoolleiders en voor een schoolleidersbeurs. Verder moeten schoolbesturen werk maken van strategisch hrm-beleid, het aanbieden van een introductieprogramma voor schoolleiders en het organiseren van informeel leren.
“Professionalisering van de schoolleider hoort onderdeel te zijn van de van kwaliteitszorg binnen de onderwijsorganisatie”, aldus AVS-voorzitter Van Haren. “Schoolbesturen hebben een beperkte opvatting over de rol en positie van schoolleiders. Het bestuur moet hen faciliteren zoals de schoolleider leraren faciliteert.”
Minister Slob van Onderwijs geeft tijdens de presentatie van het rapport aan de sectorraden mee: “Heb goed scherp wat de positie van de schoolleider is. Besef dat het een cruciale positie is. Voer goed beleid zodat deze mensen hun werk goed kunnen doen. Daar hangt veel van af. Het zijn de schoolleiders die zuurstof in de school brengen.”
 

Meer leider

De schoolleider zou meer leider en minder manager moeten zijn. “Management gaat over nu, leiderschap gaat over straks”, verduidelijkt AVS-vicevoorzitter Doornbos. “Straks, dat is het onderwijs van de toekomst. Als dat niet wordt geagendeerd door schoolleiders doordat er te veel werkdruk is of doordat zij opgeslokt worden door de waan van de dag, welk onderwijs hebben we dan straks? Schoolleiders spelen op deze manier een cruciale rol in de kwaliteit van ons huidige, maar ook van ons toekomstige onderwijs.”
Jasmijn Kester, directeur van het Vathorst College in Amersfoort, is blij met het verschil dat wordt gemaakt tussen manager en leider. “De transitie naar leider begint vanuit jezelf”, zegt ze tijdens het debat bij de presentatie van het advies. “Je bent de ziel van de school, je hebt heel veel invloed op de cultuur. Als schoolleider stimuleer je de groei van leraren en leerlingen.” Gezien de cruciale rol van de schoolleider zegt ze: “Maak opleiden en professionaliseren van schoolleiders verplicht.”
 
De AVS onderschrijft de aanbevelingen van de Onderwijs­raad. Van Haren: “Waar het de afgelopen tijd vooral ging over schoolbesturen en leraren, is het besef doorgedrongen dat schoolleiders een cruciale positie hebben inzake de kwaliteit van het onderwijs en de richting waarin de school zich ontwikkelt. Schoolleiders zijn belangrijk voor de kwaliteit van leraren en het faciliteren van werk in de klas. Daarom is leiderschapsontwikkeling van groot belang.”
 
Het adviesrapport ‘Een krachtige rol voor schoolleiders’ van de Onderwijsraad is te downloaden op www.onderwijsraad.nl
 
Aanbevelingen

1. Versterk schoolleiderschap vanuit een gemeenschappelijk beroepsbeeld (po, vo, mbo)
   • ​Formuleer een sectoronafhankelijke beroepsstandaard voor schoolleiders;
   • Maak de gezamenlijke beroepsstandaard richtinggevend;
   • Organiseer een eigen vertegenwoordiging van schoolleiders.
2. Realiseer een integraal systeem voor leiderschapsontwikkeling
   • ​Zorg voor een gedeelde kennisbasis met kennisinfrastructuur;
   • Stel hogere eisen aan professionalisering van schoolleiders;
   • Maak professionalisering van schoolleiders onderdeel van de kwaliteitszorg en kwaliteitscultuur.
3. Bied schoolleiders gelegenheid om hun strategische rol vorm te geven
   • ​Organiseer invloed van schoolleiders op strategisch beleid
   • Betrek schoolleiders structureel in het toezicht op onderwijskwaliteit

 
(Bron: ‘Een krachtige rol voor schoolleiders’, Onderwijsraad, voorjaar 2018)

Let op: Dit artikel is meer dan vijf jaar geleden gepubliceerd en bevat wellicht incorrecte, onvolledige of ongeldige informatie.