15.02.21

‘Een breed gedragen schooladvies is uit zichzelf al coronaproof’

Kansrijk adviseren

Door het wegvallen van de eindtoets afgelopen schooljaar en de opgelopen leerachterstanden is er nog meer aandacht voor het belang van een zorgvuldig en ‘kansrijk’ schooladvies. Juist omdat met name kansarme kinderen extra hard getroffen worden. “Hoe hoog kun je reiken, is altijd al mijn leidraad.” Toch zijn er volop signalen dat corona de kansenongelijkheid vergroot.

Bart Vervoort, momenteel schoolleider van de Polsstok in Amsterdam Zuidoost, vergeet het beeld tijdens de eerste schoolsluiting van voorjaar 2020 nooit meer. Op zijn vorige, soortgelijke school in de buurt keek hij mee op het computerscherm van zijn leerkrachten en kreeg zo een directe inkijk in het leven achter de voordeur van zijn leerlingen. “We wisten het natuurlijk al, maar hadden nu echt zicht op de thuissituatie en de vertaling daarvan in het klaslokaal. Ik zag hoe de situatie in de klas voor kinderen met een moeilijke achtergrond een soort ‘afkijkblaadje’ kan zijn: leerlingen die niet goed weten hoe iets moet, gaan om zich heen kijken in de klas. Nu zagen we ze thuis alleen zitten, met veel andere kinderen om zich heen in een kleine flat, en je ziet dat ze er niet uitkomen. Daar kun je drie iPads naartoe brengen, maar als de ruimte er niet is en er is geen helpende ouder, dan werkt afstandsonderwijs niet.”

In de maanden na de eerste schoolsluiting investeerde de Polsstok in extra onderwijs. Net als dat Vervoort in de kerstvakantie tijdens de tweede schoolsluiting de groep 8-leerlingen van de Polsstok extra naar school liet komen. “Veel kinderen hebben moeite om cognitief bezig te blijven. We deden dit om een dipje na de vakantie te voorkomen. De hersenen warmhouden, noem ik dat.”

De eerste schoolsluiting had nauwelijks gevolgen voor het schooladvies dat toen al was opgesteld, aldus Vervoort. “We hebben slechts één advies aangepast. Van een kind waarover we al twijfelden. Op het allerlaatste moment hebben we haar een intelligentietest laten doen en het advies naar boven bijgesteld.” Volgens de schoolleider is het opstellen van een breed gedragen schooladvies uit zichzelf al coronaproof. “Dat laat je niet door één leerkracht doen en je moet ook altijd kijken naar wat een kind kan. Ik ben al elf jaar bezig met kansrijk adviseren: ‘hoe hoog kun je reiken’ is mijn leidraad.”

Ruimhartige toelating

Corona verandert daar dus niets aan. Of toch wel? Groep 8-leerlingen kregen vorig jaar gemiddeld een lager schooladvies dan voorgaande jaren, blijkt uit de eerste resultaten van de monitoring door DUO. Dat komt mede doordat de eindtoets vorig jaar niet doorging, waardoor schooladviezen niet naar boven bijgesteld konden worden. Ondanks die lagere schooladviezen zijn er wél meer brugklassers op een hoger onderwijsniveau geplaatst dan hun schooladvies aangaf. Dit laat zien dat vo-scholen gehoor hebben gegeven aan de oproep om leerlingen ruimhartig toe te laten en kansrijk te plaatsen, aldus de VO-raad, die vo-scholen stimuleert om brugklassers tijdens de coronapandemie extra goed te volgen. “Maar we weten ook dat kinderen uit armere gezinnen dit voordeel minder vaak hebben gehad. En juist díe leerlingen krijgen relatief vaak een bijgesteld advies op basis van de eindtoets. Het blijft dus belangrijk om goed te kijken of alle leerlingen op hun plek zitten”, zegt woordvoerder Linda Zeegers.

Uit een peiling van de VO-raad onder schoolleiders uit december 2020 blijkt dat iets meer dan de helft van de vo-scholen de brugklassers niet extra monitort. “Deze scholen geven veelal aan dat ze hun leerlingen al goed in beeld hebben. Ruim een derde zegt op voorhand geen extra maatregelen te nemen om de huidige brugklassers extra te begeleiden, omdat zij al een kansrijk beleid voeren of omdat het nog te vroeg is om te bepalen of extra maatregelen nodig zijn.”

Druk van ouders

De toevoeging op het Onderwijs­kundig rapport (OKR) bij het schooladvies afgelopen schooljaar – speciaal ontwikkeld om tegemoet te komen aan het wegvallen van de eindtoets – heeft bijgedragen aan een hogere plaatsing, vermoedt (demissionair) onderwijsminister Slob. Basisscholen konden in dat formulier aangeven of zij nog ruimte hadden gezien voor bijstelling van het advies als de eindtoets daartoe aanleiding had gegeven. Maar kinderen uit kansarmere gezinnen, met een hogere kans op onderwijsachterstand, hebben hiervan minder vaak voordeel gehad, constateert ook Slob in zijn Kamerbrief van medio december 2020. De hogere plaatsing in het vo geldt vooral voor kinderen uit hogere sociale milieus. Dat er signalen zijn dat corona de kansenongelijkheid vergroot, bevestigt ook onderzoeker Sara Geven van de Universiteit van Amsterdam. Een mogelijke verklaring is volgens haar juist de toevoeging op het OKR. “Ouders kregen een prominente rol op dit speciaal ontwikkelde overdrachtsformulier. Hun mening was één van de redenen om het schooladvies bij te stellen. En we weten dat ouders uit hogere sociale milieus vaker druk uit­oefenen om het schooladvies bij te stellen.”

Klassen

Hoewel schoolleider Vervoort meent dat corona geen invloed heeft op het schooladvies, herkent hij wel dat kinderen van lager opgeleide ouders soms een lager schooladvies krijgen. “Het zou naïef zijn om te denken dat dit niet voorkomt. Neem Anyssa uit de documentaireserie Klassen. Zij krijgt wel veel liefde van haar opa in zijn scootmobiel, maar als er niet wordt gelezen in zo’n thuissituatie kun je niet verwachten dat het onderwijs, ook met extra inzet, dat allemaal oplost.” Dat wetende, hoe houdt de schoolleider in het schooladvies van dit jaar rekening met de gevolgen van de tweede thuisonderwijsperiode? “Het blijft moeilijk,” erkent hij. “Wat helpt is om niet meteen na de lockdownperiode de middengroep 8-meting af te nemen. Dan geef je de leerlingen wat meer tijd om wakker te worden en het schoolleven weer op te pakken.”

Nog scherper en bewuster

Ook schoolleider Chantal Hagen van basisschool De Poort in Loenen ziet niet perse een negatieve invloed van corona op het schooladvies. Eerder het tegendeel. Hagen: “We kunnen niet doen alsof corona er niet is. Het is van invloed op de manier waarop je kijkt en vragen stelt. Het maakt dat je juist nog scherper en bewuster het uitgebreide gesprek met elkaar voert.”

Samen met zes andere basisscholen werkte zij mee aan de ontwikkeling van de Handreiking schooladvisering, die het ministerie van OCW en SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling afgelopen najaar uitbrachten. Het schooladvies als gezamenlijke verantwoordelijkheid is daarin de centrale gedachte. “Wij kijken breed met elkaar naar het schooladvies. Eerst in klein comité, daarna met het hele lerarenteam, zodat we elkaar kritische vragen kunnen stellen en waar nodig een spiegel voorhouden.”

Uitstel van de middengroep 8-meting met een aantal weken is waarschijnlijk voldoende om de periode van thuisonderwijs van afgelopen winter op te vangen, zegt Hagen. “Als je er nog middenin zit is het lastig inschatten hoe deze tweede schoolsluiting tot meer achter­stand leidt.” Het preadvies aan het eind van groep 7 had vorig schooljaar vanwege corona al een aangepast karakter. “We hebben op onze basisscholen afgesproken om de laatste meting van groep 7 niet als keihard gegeven te nemen vanwege de periode van thuisonderwijs, maar vooral te kijken naar de ontwikkellijn van de leerling.”

Lager scoren op eindtoets

De kans is groot dat kinderen in kwetsbare thuissituaties dit voorjaar minder gaan scoren op de eindtoets, waarschuwt UvA-onderzoeker Geven. “De twee schoolsluitingen raken met name de leerprestaties van leerlingen die bijvoorbeeld thuis weinig ondersteuning kunnen krijgen of geen rustige werkplek hebben. Zij scoren daardoor waarschijnlijk lager op de eindtoets, waardoor ze ook minder vaak een aangepast – hoger – schooladvies krijgen. Onder normale omstandigheden zou juist deze groep vaker in aanmerking komen voor een bijstelling van het schooladvies. Sommige leerkrachten zijn geneigd tot een voorzichtig advies: laat het kind zich maar bewijzen bij de toets, is dan de redenering. Geef ze nu eerder het voordeel van de twijfel, dat is de enige manier om kinderen uit kansarme milieus een kans te geven”, aldus Geven.

De neiging tot een voorzichtig schooladvies vooral voor kinderen uit kansarme milieus, herkent Mohamed Metalsi, schoolleider van islamitische basisschool Al Arqam in Utrecht, maar al te zeer. “Ik heb het zelf ook meegemaakt en ik zie het overal om mij heen. Bepaalde vooroordelen nemen we onbewust mee. Als je daarover met elkaar in gesprek gaat, schrikken mensen vaak van hun eigen bias. Dit is het moment om volop te zeggen dat een leerling ondanks de thuissituatie zover is gekomen in plaats van: vanwege de thuissituatie is deze leerling niet in staat om verder te komen.”

Laatste strohalm

Over kansrijk adviseren is iedereen eensgezind. Het recente advies van de AVS, PO-Raad en het Lerarencollectief om bij twijfel over het schooladvies voor het hoogste niveau te gaan, met name voor kwetsbare kinderen uit kansarme milieus, juichen de bevraagde schoolleiders toe. Schoolleider Metalsi waakt ervoor dat dit wel zorgvuldig gebeurt: “Het gaat er mij om dat je bij twijfel goed kijkt naar argumenten om een leerling het voordeel van de twijfel te geven. Vaak wordt bij een afweging gekeken naar waarom een leerling het niet zou kunnen in plaats van waarom wel. Kansrijk adviseren doe je alleen bij de twijfelgevallen die echt dicht op een hoger advies zitten. Je wilt namelijk ook niet dat een leerling op het voortgezet onderwijs zo uitgedaagd wordt dat hij continu op of over de max van zijn kunnen zit.

Die stress is niet bevorderlijk voor het leerproces en het welbevinden van de leerling. Het kan juist faalangst tot gevolg hebben of twijfels over het eigen kunnen.” Schoolleider Hagen geeft aan dat zij al goed analyseren hoe het verder gaat met leerlingen in het vervolgonderwijs. “En of kansarmere leerlingen door thuisonderwijs vanwege corona dit jaar meer last hebben van een te laag schooladvies weten we nog niet. Dat moeten we actief gaan onderzoeken.”

Over de eindtoets bestaat geen twijfel: na een jaartje zonder moeten we niet pleiten voor afschaffing van dit objectieve gegeven. Schoolleider Vervoort: “Al help je er maar één kind mee: de eindtoets kan voor iemand net de laatste strohalm zijn.” Onderzoeker Geven bevestigt het nog maar eens: “Zonder eindtoets komt een belangrijke groep leerlingen op een lager niveau uit.”

Meer weten?

• De Handreiking schooladvisering is te downloaden via www.rijksoverheid.nl of www.slo.nl
• Zes tutorials voor schoolteams met handvatten en tips van groep 8-leerkrachten over beter en kansrijk adviseren
• De serious game van de Inspectie van het Onderwijs geeft inzicht in je eigen afwegingen bij het schooladvies.
• Meer informatie (inclusief Q&A en infographic):

Interessant?
Dit artikel stond in KADER , het vakblad voor schoolleiders, dat AVS-leden exclusief ontvangen. Wil jij ook KADER op de deurmat hebben? Word ook lid of abonnee, ontvang voortaan een kersvers exemplaar in de brievenbus en versterk de positie van schoolleiders.