Schoolleiders zijn aan zet. Zij voeren hun vak uit in een complexe en uitdagende omgeving. Het vak staat volop in de schijnwerpers. De derde Staat van de Schoolleider is op 10 april tijdens het congres ‘Staat van het onderwijs’ van de Onderwijsinspectie uitgereikt aan onderwijsministers Slob en Van Engelshoven en inspecteur-generaal Vogelzang. De inhoudelijke artikelen snijden actuele thema’s aan in het werkveld van de schoolleider. Aangevuld met cijfers (voor po en vo) over onder andere personeel, leerlingen, Passend onderwijs, werkdruk, arbeidsmarkt en professionalisering, geeft deze uitgave een realistisch beeld van de staat van het vak anno 2019. AVS-voorzitter Petra van Haren: “Deze uitgave laat zien dat we met recht trots mogen zijn op ons vak!”
Schoolleiders Lizzy Heistek (l) en Alexander van Horssen (r) overhandigen De Staat van de Schoolleider aan onderwijsministers Van Engelshoven en Slob en inspecteur-generaal Monique Vogelzang.
Naast het openingsartikel, waarin vier schoolleiders hun vak omschrijven (‘complex, maar ook dynamisch’), staan in de publicatie – een uitgave van de AVS en de VO-raad – vier artikelen die actuele thema’s rond het schoolleidersvak aansnijden. ‘Onderwijs en zorg’ is het eerste thema dat belicht wordt. Onderwijs en zorg raken steeds meer verweven: wat betekent dit voor het werk van een schoolleider? Het tweede thema-artikel gaat in op de positie van de middenmanager in het voortgezet onderwijs. Wie is die hardwerkende middenmanager, die cruciaal is voor het reilen en zeilen van een school, maar het vak meestal zelf onder de knie moet krijgen? En behartigt deze leidinggevende vooral de belangen van de directie of juist van zijn mensen? Het samenspel tussen directie, bestuur en toezicht is het derde thema dat uitgelicht wordt. Omdat het vak van schoolleider eenzaam is, is het des te belangrijker dat hij steun heeft van bestuur en toezichthouder. Hoe zorg je voor respect voor elkaars rol, zonder je eigen verantwoordelijkheid te verliezen? Hoe bouw je samen aan de kwaliteit van onderwijs? En hoe geef je elkaar professionele ruimte? Het vierde thema ten slotte, snijdt de toegenomen urgentie van de competentie ‘communicatie’ aan. Als schoolleider in de huidige maatschappij moet je continu schakelen tussen verschillende niveaus en in- en externe partners (zoals kinderopvang, gemeente, buurthuis of sportaccommodatie, mondige ouders). Welke belangen zijn in het geding? “Schoolleider zijn vergt moed. Je moet hart voor de zaak hebben en duidelijk durven zijn”, aldus een geïnterviewde schoolleider.
Po in cijfers
De uitgave brengt diverse cijfers in beeld, zoals over het aantal leerlingen, scholen, besturen, directieleden en de schoolgrootte. Ook Passend onderwijs, werkdruk, arbeidsmarkt en professionalisering laten interessante cijfers zien. Uit een peiling van de AVS in februari 2019 blijkt onder andere dat 73 procent (in 2019) van de schoolleiders tevreden is met het werkdrukakkoord. Het vaakst zijn de werkdrukmiddelen het afgelopen schooljaar ingezet voor onderwijsassistenten (28 procent) of extra leerkrachten (24 procent).
Directievacatures
De arbeidsmarktcijfers laten zien dat het aantal directievacatures sterk verschilt per regio. Dat heeft te maken met de omvang van de werkgelegenheid in de regio, maar kan ook wijzen op arbeidsmarktknelpunten in die regio. Hoewel de werkgelegenheid voor schoolleiders in het primair onderwijs is gedaald (omdat het aantal scholen is gedaald), is het aantal vacatures toegenomen. Die vacatures zijn veelal ontstaan doordat schoolleiders met pensioen gaan. Als je kijkt naar de omvang van de doelgroep, is het aantal vacatures in het primair onderwijs voor schoolleiders het grootst. Dit blijkt uit cijfers van de Arbeidsmarkt barometer po, vo en mbo 2017-2018 (Ecorys) en Arbeidsmarktanalyse primair onderwijs 2018 (APPO).
Professionalisering po
Sinds 2018 moeten schoolleiders in het basisonderwijs zich registreren in het Schoolleidersregister PO. 37 procent van de schoolleiders kiest voor professionaliseringsthema’s, slechts 3 procent kiest voor een master (en 61 procent nog onbekend).
Op dit moment is 85 procent van de schoolleiders geregistreerd: 71 procent po-directeuren, 12 procent adjunct-directeuren en 2 procent aspirant geregistreerden. 15 procent heeft zich ingeschreven, maar is nog niet geregistreerd. De meeste schoolleiders zijn minder dan vier jaar geregistreerd en zijn nog bezig met ontwikkelactiviteiten. Zij hebben hierover nog niets in het register ingevoerd. Daarom zijn er nog geen conclusies te trekken over de mate waarin schoolbesturen hun schoolleiders stimuleren te professionaliseren en (her)registreren. Er is wel te zien dat er 180 besturen zijn waarvan relatief veel schoolleiders ontwikkelactiviteiten in het register hebben ingevoerd. Er zijn 300 besturen waarvan relatief weinig schoolleiders ontwikkelactiviteiten in het register hebben ingevoerd.
Vo in cijfers
Naast algemene cijfers over leerlingen- en personeelsaantallen en aantal vestigingen, geeft de publicatie cijfers over professionalisering en de arbeidsmarkt in het voortgezet onderwijs.
Professionalisering vo
Maar liefst 92 procent van de vo-schoolleiders geeft aan dat zij hun eigen functie beter kunnen uitoefenen door professionalisering. Ook ziet 85 procent effect op de ontwikkelingen binnen de school. De meeste schoolleiders willen zich verder professionaliseren in persoonlijke ontwikkeling (12,2 procent), gevolgd door Leiderschap (11,2 procent). Opvallend is dat 50 procent van de schoolleiders met minder dan 2 jaar werkervaring geen inwerkprogramma heeft gehad. Team- en afdelingsleiders lijken een voorkeur te hebben voor meer informele (in plaats van formele) vormen van leren (50 procent geeft congresbezoek aan). Bij afwegingen voor deelname aan professionaliseringsactiviteiten en behoefte aan professionalisering speelt de eigen leervraag of wens een grotere rol dan de aansluiting bij schoolbrede ontwikkelingen.
Arbeidsmarkt
De arbeidsmarktcijfers laten zien hoe de verdeling van de diverse functies van schoolleiders is. Ruim 51 procent van de schoolleiders in het vo is werkzaam als team- of afdelingsleider. Bijna een op de vijf schoolleiders (19,4 procent) is werkzaam als directeur/rector. Uit de cijfers over de leeftijdsverdeling blijkt dat een groot deel van de vo-schoolleiders de komende jaren met pensioen gaat, waardoor er een grote vervangingsvraag ontstaat. Een meerderheid (54,9 procent) van de schoolleiders heeft een hbo- of wo-master afgerond.
Workshop ‘De schoolleider aan zet’
Tijdens het congres verzorgden de AVS en de VO-raad de workshop ‘de schoolleider aan zet’, met de centrale vraag: hoe pak je als schoolleider de regie en hoe houd je die? De deelnemers kiezen uit een van de vier onderwerpen die worden benoemd in de Staat van de Schoolleider: Onderwijs en zorg, de positie van de middenmanager in het vo, samenwerking in de bestuurlijke gemeenschap en communicatie als kerncompetentie. In de workshops discussiëren schoolleiders en andere belangstellenden over diverse stellingen. Zoals bij Onderwijs en zorg: ‘Is het passend of knellend onderwijs?’ Bij de tafel met het thema middenmanager kwam onder andere de sandwichpositie van deze middenmanager aan bod: ‘Behartigt de middenmanager vooral de belangen van de directie, of juist van ‘zijn mensen?’ Bij ‘samenwerking in de bestuurlijke gemeenschap’ stond het onderwerp ‘geschonken of verdiend vertrouwen’ centraal. Bij de laatste tafel over communicatie werd er gediscussieerd over stellingen als: ‘Het is van belang te streven naar maximale openheid als schoolleider.’ Dit laatste is volgens de aanwezigen afhankelijk van de situatie, het doel en op welk niveau je als schoolleider het gesprek aangaat. Iedereen is het erover eens dat schoolleiders tijd, lef, ruimte en vertrouwen en steun nodig heeft op verschillende niveaus.
Deelnemers aan de workshop ‘De schoolleider aan zet’.
