Impact coronacrisis en lerarentekort leggen enorme druk op schoolleiders
Het fundament van het onderwijs staat onder druk. En dat is een probleem dat besturen, schoolleiders en lerarenteams niet alleen kunnen oplossen. Er is sprake van een structureel tekort aan leraren (7,5%) èn aan schoolleiders (12,5%). De lange duur van de coronacrisis en de impact hiervan op het onderwijs zorgen voor een enorme belasting van leraren en schoolleiders. Gericht investeren in de beroepsgroepen bestuurders, schoolleiders en leraren leidt tot een versterking van het onderwijs. De inspectie stelt (onomstreden) vast dat goede leraren en goede schoolleiders een belangrijke voorwaarde zijn voor goed onderwijs.
“De Staat van het Onderwijs geeft duidelijk aan dat schoolleiders heel belangrijk zijn voor zowel het functioneren van leraren als de kwaliteit van het onderwijs aan leerlingen. Sterke schoolleiders zorgen voor sterke scholen en goed onderwijs.” aldus Karin Straus, voorzitter AVS. “De schoolleider speelt een belangrijke rol bij de werktevredenheid van leraren, wat niet alleen leidt tot behoud van leraren maar ook tot betere prestaties en daarmee betere kwaliteit van het onderwijs.”
Duurzame renovatie
Leraren, schoolleiders en bestuurders hebben de afgelopen jaren onder zeer lastige omstandigheden voor continuïteit van het onderwijs gezorgd. Dat dit op de meeste plekken is gelukt, vindt de Onderwijsinspectie een groot compliment waard. Op veel plekken zijn er lessen getrokken uit de eerste scholensluiting en die inzichten zijn omgezet naar beter (afstands)onderwijs in de periodes van lockdown.
Het alles op alles zetten om het dagelijks onderwijs aan leerlingen ook onder moeilijke omstandigheden te blijven realiseren is mooi, maar niet genoeg, aldus de Onderwijsinspectie. Een duurzame renovatie is nodig om het fundament van het onderwijs te verstevigen. Steeds meer jongeren dreigen het onderwijs namelijk onvoldoende geletterd en/of gecijferd te verlaten. Door de scholensluitingen tijdens de coronapandemie zijn de basisvaardigheden verder onder druk komen te staan. Veel scholen geven aan dat zij ook weinig zicht hebben op de beheersing van de referentieniveaus en hoe deze te verbeteren. Het is echter wel de verantwoordelijkheid van scholen om ervoor te zorgen dat hun leraren deze vaardigheden ontwikkelen.
De Onderwijsinspectie geeft een aantal aandachtspunten voor schoolleiders mee, specifiek gericht op professionalisering en strategisch personeelsbeleid:
- Ga minder vrijblijvendheid om met bekwaamheidseisen en de registratie van de professionalisering van schoolleiders.
- Verbeter het strategisch personeelsbeleid in het onderwijs. Dit betekent dat de visie en doelen van de organisatie worden vertaald naar de inzet en professionalisering van alle werknemers. Het personeelsbeleid binnen veel onderwijsinstellingen bestaat nu nog vooral uit personeelsbeheer.
- Neem in dit strategisch personeelsbeleid in de professionalisering van het team en/of individuele leerkrachten op dat de vaardigheid om toetsresultaten goed te analyseren en te interpreteren de belangrijkste competentie is voor het bevorderen van basisvaardigheden.
- Ontwikkel een visie op taakdifferentiatie van leraren gebaseerd op vaardigheden en ambities van het lerarenteam en voer dit door in de dagelijkse inzet van de leraren.
Schoolleiderstekort risico voor onderwijskwaliteit
De gevolgen van het structurele leraren- en schoolleiderstekort worden steeds duidelijker merkbaar in de scholen. Meer dan de helft van de scholen wordt er geregeld mee geconfronteerd. De coronapandemie en het lerarentekort brengen risico’s met zich mee voor de onderwijskwaliteit en verhogen de werkdruk bij scholen en besturen. Scholen slagen er bijvoorbeeld niet meer in om voor elke klas en bevoegde leraar te regelen. Ook zijn er grote gevolgen voor het welbevinden en de ontwikkeling van leerlingen. Scholen geven prioriteit aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en de basisvaardigheden (in plaats van alleen te focussen op opgelopen vertragingen).
De inspectie geeft aan dat functiedifferentiatie en focus van de leraren op basisvaardigheden is een aanpak in het veld om het lerarentekort het hoofd te bieden.
Buiten de G5 zijn de tekorten onder schoolleiders in het primair onderwijs relatief hoger dan het tekort onder leraren. Het gaat om een tekortpercentage van 12,5 procent (tegen 7,5 procent onder leraren). Binnen de G5 liggen de tekortpercentages onder leraren en schoolleiders dichter bij elkaar. In het (v)so is het lerarentekort (11,2 procent) het grootste knelpunt het vinden van gekwalificeerd personeel voor het nationaal Programma Onderwijs.
Al in december 2020 heeft de AVS het ‘actieplan Schoolleiders Topprioriteit’ aangeboden aan de Tweede Kamer. Met het plan roepen schoolleiders en CEO’s van grote ondernemingen zoals ABN Amro, KPMG en PwC op tot meer actie voor het groeiende schoolleiderstekort. In Nederland (inclusief de G5) is sprake van een lerarentekort van ongeveer 9 procent in het primair onderwijs, wat zich vertaalt naar ongeveer 9.100 fte, blijkt uit een onderzoek van Centerdata in oktober 2021.(zie downloads)
Investeren in sterkere beroepsgroepen
De Staat van het Onderwijs geeft aan dat gericht investeren in de beroepsgroepen bestuurders, schoolleiders en leraren tot een versterking van het onderwijs leidt. Belangrijk is dat duidelijker dan nu wordt vastgelegd welke competenties nodig zijn voor de uitvoering van deze beroepen en welke eisen er aan de kwaliteit worden gesteld. Deze beroepsgroepen nemen op dat vlak belangrijke initiatieven, bijvoorbeeld door het opstellen van beroepscodes of registers. De inspectie geeft aan dat het gebruik hiervan voor schoolleiders en bestuurders in de meeste sectoren vrijblijvend en niet wijdverspreid is. In de cao van het po is wel opgenomen dat schoolleiders de schoolleidersopleiding moeten afronden, waardoor eisen aan kennis en competenties indirect zijn vastgelegd. Voor de andere sectoren geldt dit niet.
Rond het middaguur overhandigde inspecteur-generaal Alida Oppers de Staat van het Onderwijs aan de ministers van Onderwijs. De presentatie was te volgen via een livestream, maar je kunt de speech en overhandiging ook terugkijken.
Onderwijsestafette
Tussen 13 april en 11 mei is er gelegenheid voor het onderwijsveld om onderling in gesprek te gaan over oplossingsrichtingen voor de thema’s kansengelijkheid en basisvaardigheden. Op de website van de Staat van het Onderwijs 2022 staan alle uitkomsten van de estafette.
