Bananenschillen op school
Aan de hand van veel voorkomende ‘bananenschillen’ wil Neuropsycholoog Marald Mens onderwijsprofessionals behoeden voor uitglijders in het denken, van vooroordelen tot overmatig zelfvertrouwen. Dat leidt regelmatig tot een glimlach van herkenning.
Het brein is misschien wel het meest mysterieuze orgaan in ons lichaam, met een vaak onbegrijpelijke logica in denkprocessen. Het neemt soms eigenzinnige sluiproutes en houdt ons daarmee geregeld voor de gek.
Neuropsycholoog Marald Mens wil met praktische voorbeelden en metaforen begrijpelijk maken hoe ons brein reageert op gebeurtenissen. Hij richt zich in dit boek met name op professionals in onderwijs en opvoeding: leraren en ondersteuners, intern begeleiders, schooldirecteuren, bestuurders, pedagogen en psychologen. In zijn boek geef Mens tips om adequaat te reageren op het gedrag van anderen. In het eerste deel van dit boek geeft hij een theoretische uitleg over de werking van het menselijk brein en beschrijft hij factoren die ons denken beïnvloeden, zoals stress, tijdsdruk, vermoeidheid, emotionele belasting en groepsdenken. Al deze in het werk van onderwijsprofessionals relatief vaak voorkomende factoren bevorderen het risico op mentale uitglijders.
Zestien van zulke ‘bananenschillen’ worden mooi beschreven in het tweede deel, met zeer herkenbare praktijksituaties waarin we oorzaken van andermans gedrag verkeerd uitleggen, ons laten leiden door gevoelens of zelfvertrouwen verwarren met kennis en kunde. Neem het ‘IKEA-effect’, met als metafoor de met bloed, zweet en tranen zelf gemonteerde kast: wie een actieve bijdrage levert aan een positief resultaat is geneigd dat resultaat positiever te waarderen en soms zelfs te overwaarderen. Les: betrek álle belanghebbenden al vroeg actief bij de totstandkoming. Bijvoorbeeld: laat de hele klas meedenken over groepsregels en groepsafspraken. Dit zorgt voor hogere waardering en betrokkenheid bij iedereen en voor meer draagvlak voor naleving.
Ook over bananenschil 15 (het halo- of horn-effect) glijd je makkelijk uit: hoe we soms grote conclusies trekken op basis van een opvallend persoonskenmerk. Verschijnt bij een oudergesprek over een gedragsonderzoek bijvoorbeeld een zwaar getatoeëerde moeder in trainingspak met een fel, hard stemgeluid, dan zullen IB’er en onderzoeker zich puur door haar verschijning mogelijk onbewust schrap zetten voor een moeilijk gesprek met veel weerstand. Juist dat kan een gesprek onnodig moeilijk maken, zeker als gaandeweg blijkt dat moeder het onderzoeksverslag heel goed gelezen heeft en genuanceerd kijkt naar de toekomst van haar kind op school.
Het laatste deel behandelt de zeventiende bananenschil: de bias blind spot. Dat is de (misplaatste) overtuiging dat jouw denken ongevoelig is voor de 16 eerder genoemde uitglijders. Tot slot geeft de auteur suggesties om alle uitglijders te voorkomen. De zeven hiertoe te nemen stappen worden helder uiteengezet en gekoppeld aan praktijkvoorbeelden, waarbij mijns inziens de eerste stap – bewustwording – verreweg de belangrijkste is.
Samengevat is Bananenschillen op school een voor de doelgroep interessant en zeer toegankelijk boek over zaken die we allemaal kunnen herkennen bij onszelf. Ik heb het met plezier en een glimlach van herkenning gelezen. Het theoretische eerste deel – hoewel overzichtelijk en voorzien van duidelijke, soms grappige illustraties – lijkt mij niet echt nodig om professionals het fenomeen ‘bananenschillen’ te laten begrijpen. Het vervolg kan echter goed helpen je bewust te worden van uitglijders in het eigen professionele denken en oordelen. _
Rob van Beek is Directeur Primair Onderwijs (RDO) bij OBS De Kaap in Amsterdam.
Bananenschillen op school. Over uitglijders in je denken. Marald Mens, 2021, uitgeverij Pica. ISBN 9789492525819. Meer informatie: www.uitgeverijpica.nl
Ook een onderwijsboek bespreken? Kader Primair verwelkomt gastrecensies door AVS-leden. Mail eerst je titelsuggestie met korte onderbouwing naar communicatie@avs.nl o.v.v. ‘Boekbespreking’.