De menukaart van het Nationaal Programma Onderwijs is uit! Er is veel geld beschikbaar om de onderwijsachterstanden weg te werken en… tot mijn grote blijdschap: ouderbetrokkenheid is een van de bewezen interventies. Hoe effectief en efficiënt deze interventie is? “Gemiddeld effect (3 maanden leerwinst), gemiddeld bewijs, gemiddelde kosten” meldt de website van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.1 De moeite waard dus. EducationLab heeft deze interventie voor het ministerie uitgewerkt. Hoewel deze uitwerking veel nuttige tips geeft, maak ik me zorgen over de benadering om ouders thuis in beweging te krijgen.
Ingrediënten ouderbetrokkenheid
EducationLab schotelt ons een aantal ingrediënten van ouderbetrokkenheid voor:
- Opbouwen van een duurzame en gelijkwaardige relatie met ouders. Een stabiele relatie tussen school en ouder(s) is cruciaal om ouderbetrokkenheid te vergroten. Ouders en school die goede educatieve partners zijn, communiceren onderling veel beter en effectiever. Daardoor kunnen ze elkaar beter helpen in de pedagogische en onderwijskundige ondersteuning van kinderen.
- Communiceren met ouders over hoe ze hun kinderen kunnen ondersteunen. Het verstrekken van informatie aan en communiceren met ouders over wat er op school gedaan wordt, hoe er geleerd wordt en wat ouders thuis hieraan kunnen bijdragen door bijvoorbeeld samen te lezen of het ondersteunen van huiswerk, is een goedkope en opschaalbare manier om ouders te betrekken bij het onderwijs van hun kind.
- Intensieve aanpak: huisbezoeken en trainingsprogramma’s voor ouders. Soms is het nodig dat ouders meer hulp krijgen. Het intensief begeleiden van ouders door gerichte trainingen en ondersteuning thuis kunnen helpend zijn om ouders betere handvaten te geven om hun kind thuis te helpen.2
Niet gelijkwaardig
Het eerste ingrediënt betreft een duurzame en gelijkwaardige relatie met ouders om elkaar beter te helpen in de ontwikkeling van kinderen. Natuurlijk streef je naar een gelijkwaardige relatie met ouders. Maar is het eigenlijk geen illusie om van een gelijkwaardige relatie tussen school en ouders te spreken? Is deze relatie per definitie niet ongelijkwaardig? Als ouder ben je immers enorm kwetsbaar als het je kind aangaat? Zorgen over je kind kunnen je slapeloze nachten bezorgen, niet zelden gepaard gaande met angst (“Komt het wel goed?”), verdriet (“Het gaat niet met mijn kind zoals ik hoopte”) en soms schuldgevoel (“Had ik maar geluisterd naar…” of zelfs: “Ik heb mijn kind erfelijk belast.”). Ik ben altijd onder de indruk van de tomeloze inzet en liefde van leerkrachten voor kinderen, maar meestal liggen ze gelukkig niet wakker van de problemen van een leerling. Professioneel meeleven gaat immers door het hart heen, maar blijft er niet in hangen. Ouderbetrokkenheid begint daarom met het besef dat de relatie met ouders misschien helemaal niet zo gelijkwaardig is als je wilt en hoopt, en dat besef maakt je als professional bescheiden, empathisch en zorgvuldig.
Achter de voordeur
Het tweede en derde ingrediënt gaan over hoe ouders hun steentje kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van hun kind: ouders thuis die samen lezen met hun kind en het ondersteunen van huiswerk. En daarvoor moeten ouders dus getraind en soms intensief begeleid worden. Dit idee is niet nieuw. In 1815 vonden al de eerste formele ouderbijeenkomsten in de Verenigde Staten plaats om ouders van migrantenkinderen en kinderen uit lagere sociale milieus te leren hoe ze met hun kinderen om moesten gaan. Zo zouden de kansen op schoolsucces van deze kinderen verbeteren (Berger, 1991). Natuurlijk zal het helpen dat ouders thuis lezen en oefenen met hun kind. Maar in mijn vorige blog schreef ik dat we op basis van bijvoorbeeld recent onderzoek niet al te hoge verwachtingen moeten hebben van dergelijke interventies. Bovendien wijzen onderzoekers erop dat deze vorm van ouderbetrokkenheid ook een bedreiging kan zijn voor kansengelijkheid, omdat de mate en de wijze van ouderbetrokkenheid samenhangen met de sociaal economische status (SES) van de ouders (Van der Ploeg & De Vries, 2020). En wees voorzichtig, want je wilt als school niet bepalen wat ouders achter de voordeur moeten doen met hun kind. Stem per situatie met ouders af of ondersteuning thuis nuttig, maar vooral ook haalbaar is.
Meer werkdruk
Het ministerie spreekt trouwens maar van gemiddeld drie maanden leerwinst op basis van (slechts!) gemiddeld bewijs. Is dat wel realistisch, om zo te berekenen hoe we onderwijsachterstand weg kunnen werken? Het gaat hier om kinderen in specifieke contexten, kinderen in gezinnen waar ziekte was en ouders soms maanden lang vermoeidheidsklachten blijven houden, ouders hun baan zijn kwijtgeraakt, of zelfs hun huis hebben moeten verkopen. En dan komen we met een wiskundig rekensommetje hoe we aan de knop ‘ouders’ kunnen draaien om drie maanden achterstand in te halen. Of er überhaupt sprake is van achterstand, is al vaker aangekaart. Als iedereen achterloopt, dan loopt toch niemand achter? En wat een werk: “Het intensief begeleiden van ouders door gerichte trainingen en ondersteuning thuis” met relatief weinig leerwinst. Zorgt deze manier van ouderbetrokkenheid daarom juist niet voor frustratie en nog meer werkdruk bij leerkrachten wanneer ouders thuis niet doen wat van hen wordt verwacht? Tijdens de eerste lockdown in het voorjaar van 2020 ging een brief van een Amerikaanse leraar aan de ouders van zijn klas viraal. Een gedeelte uit deze brief: “Maak je geen zorgen over achterstand op school. Alle kinderen zitten in hetzelfde schuitje en ze zullen het allemaal wel redden. Als we terug zijn in het klaslokaal, gaan we hun koers corrigeren en ze tegemoetkomen op hun niveau. Leraren zijn hier experts in!”
Betrokken zijn óp ouders
Ouderbetrokkenheid is een zeer belangrijke interventie, maar niet door van ouders een soort assistent-leerkrachten te maken. Het gaat erom dat kinderen vanwege loyaliteit zich ontwikkelen en leren dankzij de “toestemming” van hun ouders. Krijg een kind maar eens aan het leren, wanneer zijn ouder zegt dat onderwijs niet zo belangrijk is, omdat je geld vooral verdient door met je handen te werken. Laat staan dat je deze ouders gemakkelijk in beweging krijgt. Ouderbetrokkenheid is daarom niet zozeer de betrokkenheid ván ouders, maar de wijze waarop de leerkracht betrokken is óp de ouders. Is een leerkracht in staat elke ouder trots te laten zijn op zijn kind om wat het (al) heeft bereikt? Weet hij een band aan te gaan met ouders die de Nederlandse taal niet beheersen? Of het vertrouwen van ouders te winnen die slechte herinneringen hebben aan hun eigen schooltijd en daarmee hun kind en zijn ontwikkeling in de weg kunnen zitten? De bekendste onderzoeker ten aanzien van het thema ouderbetrokkenheid, Joyce Epstein, benadrukt dat, wil er echte partnerschap tussen school en ouders ontstaan, het gedrag van de leraar een grote rol speelt (Bakker et al, 2013). Trainingsprogramma’s ouderbetrokkenheid moeten daarom vooral aan leraren worden gegeven.
Grote winst
Interventies die ervoor zorgen dat schoolleiders en leerkrachten goed met ouders omgaan hebben grote effecten: een kind dat een veilige relatie tussen school en ouders ervaart, zou wel eens een levenslange motivatie om te leren kunnen opleveren. Want school is fijn! Een ander effect is dat ouders de school van hun kind (nog meer) waarderen, ze worden immers gezien en serieus genomen. Daardoor spreken ze positief over de school tegen hun kinderen. En voor leerkrachten: goed samenwerken met ouders zorgt voor een loopbaan lang werkplezier en een leven lang mooie en soms bijzondere herinneringen. En ook dat is grote winst!
Referenties
Bakker, J.T.A., Denessen, E., Dennissen, M., & Oolbekkink-Marchand, H. (2013). Leerkrachten en ouderbetrokkenheid. Een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol die leraren daarbij kunnen vervullen. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Berger, E.H. (1991). Parent Involvement: Yesterday and Today. The Elementary School Journal, 91(3), 209-219.
Ploeg, P. van der & Vries, P. de (2020). Tweeluik: Ouderbetrokkenheid en democratisch burgerschap, deel 1. Van twaalf tot achttien , 30(7), 38-40.
[1] https://www.nponderwijs.nl/interventies/ouderbetrokkenheid, geraadpleegd op 12 mei 2021
[2] https://education-lab.nl/publications/betrekken-van-ouders/, geraadpleegd op 12 mei 2021
Leergang Ouderbetrokkenheid
Wil jij meer profiteren van de kennis expertise van Peter de Vries? Schrijf je in voor de leergang Ouderbetrokkenheid van AVS Academie. Vorm als school een ijzersterk team met ouders, zodat ieder kind optimaal kan leren in een veilig schoolklimaat. We laten je niet gaan zonder een gedegen plan, waarmee je een goede band en omgang smeedt met ouders.