“Scholen hebben net als het leger een missie”
Luitenant-generaal Dennis Luyt
Al is het thema van het AVS Schoolleiderscongres ‘Buiten de kaders’, dan nóg verwacht je niet dat een luitenant-generaal de belangrijkste spreker is. Toch trekt Dennis Luyt, commandant Luchtstrijdkrachten, bijzondere parallellen tussen de luchtmacht en het onderwijs. Een gesprek over leiderschap, kansengelijkheid, crisismanagement en het belang van diversiteit in je team.
We ontmoeten elkaar via een scherm. Luyt, zonder uniform, werkt net als zovelen thuis. De luitenant-
generaal is vooral benieuwd welke inzichten het congres hém gaan opleveren. Het onderwijs kent
hij vooral als gebruiker. Als de leerling die hij ooit was. Hij heeft goede herinneringen aan zijn schooltijd.
“Ik ging naar de Rijksscholengemeenschap in Purmerend en was toen een beetje een luie leerling. Vrienden en sporten vond ik ook belangrijk.”
Later kwam de basisschool en daarna het middelbaar onderwijs weer in zijn leven, toen hij vader werd van twee dochters en een zoon. Echte wereldburgers zijn zijn kinderen geworden, die naast Nederlandse scholen ook verschillende internationale scholen hebben bezocht. Door zijn werk als F16-vlieger woonde het gezin in Amerika en Canada en verkasten ze met zijn vijven regelmatig. “In Nederland klagen we nog weleens en het onderwijs hier heeft zo zijn issues, maar ik vind dat we onze jeugd goed onderwijzen en degelijk voorbereiden op de toekomst. Waar we wel op moeten letten, is kansenongelijkheid. In de Verenigde Staten heb ik gezien hoe groot het verschil was tussen publiek en privaat onderwijs, tussen de less fortunate en de fortunate people. We moeten ervoor waken dat ons publieke onderwijs van goede kwaliteit blijft.”
Geen controle willen houden
Via een omweg kwam de AVS bij hem uit als inleidende spreker. Luyt is betrokken bij de denktank NL2025 (het doel: verbeteringen op duurzame groei, onderwijs, zorg en klimaat & leefomgeving) en woonde in die hoedanigheid een sessie over onderwijs bij. De maatschappelijk betrokken luitenant-generaal werd daarna gevraagd om zijn licht te laten schijnen over veranderend leiderschap als inleider van het Schoolleiderscongres. “Ik dacht: wat zou de luchtmacht kunnen betekenen voor het onderwijs? Van onze manier van leidinggeven kunnen schoolleiders wellicht leren.”
Bedoel je de beroemde kadaverdiscipline uit het leger: moet het onderwijs daar een onsje meer van meekrijgen? Luyt (lachend): “Die hebben we niet. Kadaverdiscipline past niet bij de luchtmacht. Wij werken met relatief veel hoog opgeleide mensen, die specialistisch geschoold zijn en die gewend zijn om binnen een team zelfstandig te werken. Elk teamlid moet beseffen dat hij of zij een rol te vervullen heeft en dat ieders inbreng ertoe doet. Mijn manier van leidinggeven is niet dat mensen mij blind volgen of dat ik op een kratje ga staan om te zeggen: ‘daar gaan we naartoe’. Al moet ik zeggen dat als je in een F-16 vliegt het er in de lucht wel wat hiërarchischer aan toe gaat, maar dat kan ook niet anders. En dan nog, de militaire rang die op je schouder zit, is minder belangrijk dan wat je doet en wat je uitstraalt.”
Eén kernvraag bij leidinggeven staat voor Luyt centraal: waar wil je naartoe bewegen en welke bouwstenen heb je nodig om van A naar B te komen? “Het is niet dat ik met een lange schroevendraaier draai en zó gebeurt het. Ik heb toen ik in 2016 commandant Luchtstrijdkrachten werd, geleerd dat je eerst duidelijk moet aangeven waar je naartoe gaat, wat je precies wilt bereiken en dat je vervolgens moet loslaten hoe dat precies wordt uitgevoerd. Je zit als leidinggevende eerder in een aanjagers- en aanmoedigingsrol in plaats van de controle willen houden. Die houding creëert veel eigenaarschap en spreekt mensen aan op hun drive. Het is veel meer faciliteren dan directief leiderschap. Aanmoedigend leiderschap, zo noem ik het ook wel. Dat brengt veel energie in een organisatie.”
Het belang van data
Van de luitenant-generaal kunnen schoolleiders dus nog wat leiderschapslessen verwachten. Zijn er verder overeenkomsten tussen het onderwijs en het leger? “Scholen hebben net als wij een missie. Schoolleiders sturen met hun team op een bepaalde manier van lesgeven aan, op wat voor omgang tussen leraren en leerlingen zij graag zien of geven vorm aan de identiteit van hun school. Net als in de luchtmacht hebben ook scholen een grote digitaliseringsslag doorgemaakt.”
Op het niveau van Luyt betekent dat dat hij als commandant Luchtstrijdkrachten de transitie moet vormgeven naar een ‘informatiegestuurde’ luchtmacht met een nieuw soort vloot waar andere voertuigen worden ingezet, zoals de F35 en onbemande vliegtuigen, die ook veel data ‘afgeven’. “De kunst is om die informatie goed te benutten.”
Van crisis naar kans
Voor scholen gaat het om de transitie die zij in recordtempo moesten doormaken naar afstandsonderwijs en het moeten improviseren op allerlei vlakken door de coronamaatregelen en bijbehorende beperkingen. “Ik ben benieuwd hoe schooldirecteuren aankijken tegen die digitaliseringsslag die zij hebben doorgemaakt. Never waste a good crisis, zou ik hen willen meegeven. In een crisis moet je snel handelen. Door daarbij een aantal handelingsperspectieven naast elkaar te zetten, op basis daarvan gestructureerd keuzes en duidelijke afspraken te maken over het uitvoeren van het plan kun je een crisis snel en grondig het hoofd bieden. Soms kun je een crisis zelfs omdraaien in een kans. Ik wil schoolleiders daarbij het belang van data meegeven en hoe je als scholen daarmee om kan gaan.” Crisismanagement is voor Luyt bepaald geen onbekend terrein. Als de Luchtmacht op missie is, moeten ze samenwerken met andere landen in een oorlogsgebied. Dat ze daarbij onvoorspelbare situaties tegenkomen en moeten improviseren hoort erbij.
Steeds weer schakelen
Luyt: “Continu bezig zijn met veranderingen zit in ons DNA. Dat is wat ons drijft om ons product te verbeteren en om een langetermijnstrategie in gedachten te houden. Dat doen we door middel van briefen, debriefen: heel gedetailleerd kijken wat er beter kan en dat meteen toepassen bij een volgende operatie. Zo leggen we de lat steeds een stukje hoger.”
Wat kunnen scholen leren van de luchtmacht op het gebied van crisismanagement? “Voor ons is een verstoring zoals een pandemie iets waaraan we gewend zijn om mee te werken. In onze missies houden we altijd rekening met verstoringen. Een tegenstander kan zich soms anders gedragen dan we denken, of plannen lopen in de praktijk soms net anders dan gedacht. Je maakt een plan en weet dat je dat continu moet aanpassen. De kans is groot dat alles anders loopt. Dat betekent dat je steeds weer moet schakelen.” “Courses of action noemen we dat: je probeert te voorspellen hoe een crisis zich gaat gedragen op basis van opties en vervolgens moet je continu doorredeneren wat dat betekent. Een voorwaarde is om vooraf een grondige analyse te verrichten van alle factoren die een rol spelen, zodat je begrijpt wat er echt aan de hand is. Dan ben je in staat te voorspellen wat er zou kunnen gebeuren. Op basis daarvan kan je vervolgens een plan met elkaar maken, waarbij je het team de vrijheid geeft hoe ze dat plan precies willen uitvoeren. Scholen zouden wellicht kunnen leren van die manier van denken, zij kunnen dat dan toepassen op hun eigen thema’s.” Welke boodschap wil Luyt de onderwijssector meegeven? “Schoolleiders zijn vaak bezig met de inhoud en dan gaat het al snel over lesstof, maar het moet ook gaan over het team waaraan je leiding geeft: hoe je met elkaar werkt, de cultuur die je met elkaar deelt en over de langetermijndoelen die je met elkaar stelt. Het zou niet alleen moeten gaan over het lesschema en de inhoud van de lessen. Wat ik zo waardevol vind aan het onderwijs is het vormingselement, het voegt echt iets toe aan het leven van jongelui. Op school leer je met elkaar omgaan en ontdek je hoe de maatschappij in elkaar steekt.”
“Een hot topic binnen de krijgsmacht is dat we diverser moeten worden. Ik denk dat schoolleiders ook kritisch mogen kijken naar hun teamsamenstelling: hoe zorg je ervoor dat die zo divers mogelijk is? Ik probeer nadrukkelijk te kiezen voor mensen met verschillende gender, achtergronden en zienswijzen, dan haal je meer uit het team.” Dus schoolleiders zouden letterlijk meer ‘buiten de kaders’ kunnen denken? “Ja! En dat ze mij vragen om op hun congres te spreken, getuigt er al van dat ze behoorlijk buiten de kaders denken.”
Interessant?
Dit artikel stond in Kader, het vakblad voor schoolleiders, dat AVS-leden maandelijks ontvangen. De AVS komt op voor de belangen van schoolleiders in het basis- en voortgezet onderwijs. Word ook lid of abonnee, ontvang voortaan iedere maand een kersvers exemplaar in de brievenbus en versterk de positie van schoolleiders.