Fouten maken moet
Leiderschapslessen in de klas
Er zijn maar weinig scholen die kinderen zo op hun leiderschapskwaliteiten (zelfregie en eigenaarschap) aanspreken als scholen, die werken met de ‘zeven gewoonten-methode’ van de Amerikaanse managementgoeroe Stephen Covey. Was The leader in me vijftien jaar geleden nog een grote onbekende in onderwijsland, tegenwoordig ploffen de Covey-scholen als paddenstoelen uit de grond. Wat maakt deze methode zo aantrekkelijk?
Toen het team van OBS Atlantis in Amersfoort zich rond 2009 verdiepte in gevleugelde Covey-termen als zelfregie en eigenaarschap, waren ze de eerste. Niet alleen de eerste in Nederland maar in heel Europa. Als je nu kijkt naar de website van scholen die de Covey-methode volgen, zie je door heel Nederland stipjes staan: 126 basisscholen zijn gecertificeerd als The leader in me-scholen. Oorspronkelijk is de Covey-methode bedoeld om bedrijfsresultaten te verbeteren. Geestelijk vader Stephen Covey bekeek wat organisaties succesvol maakte en nam daarbij het gedrag van werknemers als uitgangspunt. Op basis hiervan destilleerde hij zeven gewoonten: The Seven Habits. De methode die oorspronkelijk uitgedacht was voor managers kreeg een vertaling naar het onderwijs met zeven leefregels voor leerlingen, zoals: eerst begrijpen, dan begrepen worden. En: wees proactief.
Doel is om kinderen 21-eeuwse vaardigheden bij te brengen zoals zelfregie nemen en keuzes maken, vertelt Catherine van Dord, die sinds de zomer van 2015 schoolleider van Atlantis is. “Het gaat er ons om dat leerlingen hun plek vinden in de maatschappij en dat zij zich daar stabiel in kunnen ontwikkelen. De omgeving en de tijdgeest kunnen we niet veranderen, maar we kunnen onze leerlingen wel leren om verstandige keuzes te maken.”
Kers op de taart
Van Dord vertelt hoe haar school dertien jaar geleden de eerste Covey-stappen zette. “Toen ik erbij kwam, was de school al ver gevorderd en moest die nog aan een aantal voorwaarden voldoen voor we accreditatie konden aanvragen. Maar toen in 2009 Atlantis startte met zestien leerlingen, lag er niks op de plank. Het team moest zelf de Covey-principes ‘vertalen’ naar een methode van lesgeven en didactiek die bij onze school zou passen. Inmiddels zijn er lesboeken en lessen ontwikkeld, die gebaseerd zijn op de zeven gewoonten.”
Een Amerikaanse commissie kwam in 2016 op bezoek bij de Amersfoortse basisschool en toetste 144 indicatoren. Van Dord: “Je moet er wel wat voor doen. Ons team had knoerthard gewerkt om de methode om te zetten in sociaal-emotionele leerlijnen.” Ja, ze was van tevoren zenuwachtig en vond het vooraf lastig inschatten of hun Covey-vertaling de goedkeuring van de commissie zou krijgen, maar dat gebeurde en de school kreeg als eerste in Europa het Lighthouse-certificaat. “Dat was voor ons de kers op de taart.”
Dit is het!
In de directiekamers van de Venlose basisscholen Groeneveld en Taal & Lent hangt de Covey-boom met de zeven gewoonten. Gevraagd en ongevraagd vertelt schoolleider Pieter Classen aan zijn team wat de boom voorstelt. “Ik wil zo veel mogelijk mensen infecteren.” Classen las jaren geleden De 7 eigenschappen van effectief leiderschap, het befaamde boek van Stephen Covey. “Dit is het, dacht ik. Zijn gedachtegoed past zo bij mij als mens en hoe ik in het leven sta.” Geestdriftig: “Ik sta voor duizend procent achter deze methode.”
Toen hij als directeur startte, heeft hij het boek The Leader in Me van Covey cadeau gedaan aan zijn teamleiders. Dit duo heeft inmiddels de eerste twee The leader in me-trainingsdagen achter de rug. Classen greep zijn kans toen duidelijk werd dat zijn twee scholen vanwege dalende leerlingaantallen (270 leerlingen) moesten fuseren. In 2023 zullen ze gezamenlijk in het gerenoveerde schoolgebouw trekken.
Ondertussen voert Classen beetje bij beetje het nieuwe pedagogische concept in. Zo hebben de kleuterklassen een Covey-leerboek: Happy Kids. “We willen toegroeien naar een Integraal Kindcentrum en hebben daarvoor een visie van 0 tot 13-jarigen opgesteld. Daar zit The leader in me-methode al in verwerkt.”
Vallen + opstaan = leren
Wat spreekt deze Covey-beginner zo aan? “Dat kinderen leren dat je eigenaar bent over je leven en dat zij hun eigen keuzes kunnen maken. Over die keuzes leren wij ze verantwoording af te leggen. Ik kan niet in de toekomst kijken. Maar als je de vacatureteksten van tegenwoordig bekijkt, dan worden er werknemers gevraagd die communicatief zijn, die kunnen omgaan met feedback en die flexibel zijn. Kortom, medewerkers die stevig in hun schoenen staan. En daar ontbreekt het de kinderen in deze tijd nog weleens aan. Kinderen van nu zijn mondig én worden tegelijkertijd nogal gepamperd. Ze moeten weer leren om fouten te maken. Laat hen zelf maar bedenken hoe ze die oplossen.”
Dat is ook wat Van Dord de kracht van de methode noemt. “Het gaat in tegen de huidige ‘veiligheid voor alles’-tijdgeest. Leerlingen krijgen de mogelijkheid om te vallen en zelf weer op te staan. Je leert met name veel van fouten maken en komt daar meestal sterker uit.”
Van Dord had aanvankelijk nog wel een reserve toen ze met haar school verder inzette op de Covey-methode. “Het Amerikaanse onderwijssysteem is echt anders dan het onze. Het gaat meer over succes en prestaties. Zo zagen we eerder Amerikaanse Covey-filmpjes voorbij-
komen met ‘De leerling van de maand’. Dat past niet op onze school. Het gaat er meer om dat een kind leiding aan zichzelf kan geven en een overwinning op zichzelf behaalt. Wij kijken naar het proces. En natuurlijk moeten ook onze leerlingen gewoon alle eindtermen halen.”
Voorspelbare leeromgeving
Het ging razendsnel met de school van Van Dord. OBS Atlantis groeide van zestien naar inmiddels 700 leerlingen. Deze kinderen werken vanaf groep 1 met een portfolio, waarin hun doelen staan (zoals het leren automatiseren met rekenen) en op welke werkjes ze trots zijn. Ook valt er soms terug te lezen wat kinderen nog kunnen verbeteren. Met de leerkracht spreekt ieder kind af wat zijn doelen zijn en dat komt in het portfolio. “Kinderen leren wanneer en hoe ze moeten werken aan de hand van hun portfolio. Een voorwaarde daarvoor is wel dat wij ze een voorspelbare leeromgeving bieden.”
Vier keer per jaar is er een voortgangsgesprek, twee keer per jaar een portfoliogesprek. “Iedere leerkracht plant dus zes momenten in met ouders en/of leerlingen. In een portfoliogesprek laat de leerling aan zijn ouders en de leerkracht zien hoe hij bij de doelen is gekomen. Het bewijs daarvan staat in zijn portfolio. Daarmee creëer je eigenaarschap.” Het Covey-concept is door Van Dord en haar team in de loop der jaren soms bijgestuurd of bijgesteld. Zo zitten de jongste kinderen tegenwoordig niet meer bij het portfoliogesprek. “Leerkrachten voelden zich dan minder vrij om je zorgen te bespreken.” Leerlingen sluiten nu aan vanaf groep 5.
Emotionele bankrekening
Nadelen zitten er ook aan de Covey-methode, vindt Van Dord. Ze heeft gemerkt dat ouders de beginfase soms lastig vinden, waarin hun kind kan worstelen met de toevertrouwde zelfstandigheid. “Leerlingen moeten leren doorzetten en in verbinding blijven met elkaar. Als ze jong zijn, vinden veel leerlingen plannen best ingewikkeld. Voor kinderen is het belangrijk dat ouders hen het vertrouwen geven en niet meteen de regie overnemen als het niet helemaal lekker loopt. Ouders moeten hun kind voldoende tijd gunnen zichzelf weer op het juiste spoor te zetten.”
Daarnaast heeft Van Dord geleerd dat er intensieve begeleiding nodig is voor nieuwe leraren. “Zij volgen de standaard Covey-training en staan ook al voor de klas. Dat maakt het lastig. Want de Covey-methode is een methode die grotendeels vanuit jezelf moet komen, maar er moet ook al een basisaanbod gegeven worden. Op die groep moeten we dus intensieve begeleiding zetten.”
In Venlo zijn ze nog lang niet zover. Door corona konden de teams van beide scholen niet fysiek bij elkaar komen. Nieuwe trainingsdagen volgen. Classen: “We moesten op de rem trappen, daar balen we allemaal enorm van.” In het najaar van 2021 volgde zijn team een tweedaagse training. “Dat maakte veel los. Veel teamleden zette het aan het denken over hoe ze zelf in het leven staan en hun kinderen opvoeden. De Covey-term ‘emotionele bankrekening’ klinkt nog geregeld plagerig door de school. Ik ben iemand die positief in het leven staat en ik weet heus wel dat niet elk proces in een rechte lijn omhoog gaat, maar we komen er wel.”
Zijn Covey-school is dus nog een toekomstvisioen, maar Classen droomt graag hardop. Wanneer is zijn school geslaagd?
“Als kinderen aan hun ouders en de leerkracht kunnen vertellen wat hun doelen zijn. Dat zijzelf de leider zijn en dat de volwassenen vooral luisteren en de goede vragen stellen.” De directeur kijkt er naar uit dat zijn school over een paar jaar een gecertificeerde Covey-school wordt. “Dat moment dat ik dat bord aan de gevel kan hangen… Ja, dan zal ik zo waanzinnig trots zijn!”
De 7 gewoontes van Stephen Covey
1 Wees proactief, jij bent de baas
2 Begin met het einde in gedachten: maak een plan.
3 Belangrijke zaken eerst: eerst werken, dan spelen.
4 Denk win, win: zoek het voordeel voor iedereen.
5 Eerst begrijpen, dan begrepen worden: luister voordat je praat.
6 Synergie: samen is beter.
7 Zorg goed voor jezelf: balans voelt het best.
Interessant?
Dit artikel stond in Kader, het vakblad voor schoolleiders, dat AVS-leden maandelijks ontvangen. De AVS komt op voor de belangen van schoolleiders in het basis- en voortgezet onderwijs. Word ook lid of abonnee, ontvang voortaan iedere maand een kersvers exemplaar in de brievenbus en versterk de positie van schoolleiders.
